گزارشگر: گل بشره احمدزی
کارگاه آموزشی سه روزۀ «دادخواهی برای عدالت انتقالی در افغانستان»، از سوی شبکۀ جامعۀ مدنی و حقوق بشر افغانستان، باهمکاری بخش عدالت انتقالی یوناما، مرکز بین المللی عدالت انتقالی، بخش افغانستان انستیتوت جامعۀ باز و انستیتوت صلح ایالات متحدۀ امریکا، از تأریخ سوم تا پنجم عقرب سال روان، در هوتل کاپیتان ان شهر کابل، برگزار گردید.
در این کارگاه، نمایندگان ۱۸ نهاد جامعۀ مدنی از کابل و ۱۳ نهاد از ولایتهای هرات، کندهار، بلخ، کندز، تخار، قاریاب، ننگرهار و بامیان شرکت کرده بودند.
کارگاه، با تلاوت آیاتی از قرآن مجید، توسط آقای اسماعیل ذکی آغاز شد. سپس، محمد نعیم نظری، هماهنگ کنندۀ شبکۀ جامعۀ مدنی و حقوق بشر افغانستان، ضمن اظهار خوش آمدید به اشتراک کنندگان، شبکۀ جامعۀ مدنی و حقوق بشر افغانستان را، از دید ستراتیژِیک و ساختاری، به معرفی گرفت. بعداً خانم مورینا موری، مسؤول بخش عدالت انتقالی دفتر یوناما در افغانستان، کرن ویلیمز، عضو ارشد مرکز بین المللی عدالت انتقالی در افغانستان، خانم نیلوفر سخی، رییس انستیتیوت جامعۀ باز در افغانستان و آقای جان دیمسی، عضو انستیتوت صلح ایالات متحدۀ امریکا در افغانستان، نهادهای شان را به معرفی گرفتند.
سپس، خانم مورینا موری، بر اساس دستور کار کارگاه، به توضیح مفهوم عدالت انتقالی و ضرورت طرح آن در افغانستان، پرداخت. بعداً، یک فلم مستند در مورد دادخواهی برای عدالت انتقالی و نقش کمیسیون حقیقت یاب در اجرای این فرایند در کشورهایی مثل پرو، آفریقای جنوبی، شیلی، مراکش و … نمایش داده شد.
تهیه کنندۀ این فلم، توجه ویژه یی برنقش مؤثر کمیسیون حقیقت یاب و فهم درست از عدالت انتقالی داشت. در نتیجۀ دیدن این فلم، اشتراک کنندگان دریافتند که نباید عدالت انتقالی را عدالت کیفری دانست و انتقامجویی پنداشت؛ بلکه عدالت انتقالی، بیشتر، به مفهوم تصفیۀ وجدانی جنایاتی است، که در گذشته اتفاق افتاده، ولی مرتکبین آن همچنان بر موقف جنایتکارانۀ خود تأکید دارند. عدالت انتقالی، به این معنا، یک تصفیۀ اخلاقی و وجدانی با کسانی است که دست به جنایت زده و حقوق انسانها را نقض کرده اند. همچنان، در این فلم، بر نقش قربانیان در تقویت فرایند دادخواهی تأکید صورت گرفته بود و اشتراک کنندگان دریافتند که قربانیان میتوانند با بیان حقایق و جنایاتی که صورت گرفته، به روشن تر شدن قضایا و روند حقیقت یابی و تهیۀ اسناد و مدارک کمک کنند.
بخش دوم این کارگاه، به توضیحی پیرامون مفهوم دادخواهی و ضرورت آن در فرایند عدالت انتقالی اختصاص یافته بود، که توسط جان دیمسی، از انستیتوت صلح ایالات متحدۀ امریکا، ارایه گردید. وی، در جریان صحبتها، به اهمیت شناسایی وضعیت مخاطبین و نیز روشهای مؤثر دادخواهی اشارات ارزشمندی داشت.
روز دوم کارگاه، با سخنان آقای نظری، مبنی بر مرور مسایلی که در روز نخست مطرح گردیدند، آغاز شد. سپس، خانم نجیبه ایوبی، رییس کلید گروپ و عضو بورد شبکۀ جامعۀ مدنی و حقوق بشر افغانستان، در مورد وسایل دادخواهی سخنان ارزشمندی را ابراز داشت.
در بخش بعدی، آقای عزیز رفیعی، رییس مجتمع جامعۀ مدنی افغانستان، پیرامون نقش جامعۀ مدنی در دادخواهی برای عدالت انتقالی، بحثهای مفیدی را به پیش برد. آقای رفیعی، در جریان صحبتهای خویش، بر نقش سیستمها و نظامهای حکومتی گذشتۀ افغانستان در جنایات، تأکید کرد و گفت که بخش عظیمی از این جنایات، به گونۀ سازمانیافته، توسط رژیمهای استبدادی و جنایتکار صورت گرفته اند.
در بخش دیگر این کارگاه، آقای استیفن، از نهاد پی. اچ. آر، در مورد اهمیت دادخواهی برای برجسته ساختن تخطیها از حقوق بشر صحبت کرد و بر نقش ارزشمند جامعۀ مدنی در پروسۀ دادخواهی، تأکید نمود.
روز سوم و پایانی این کارگاه، با یادکرد از مسایل مطرح شده در روز دوم، توسط آقای نظری، آغاز شد. سپس، آقای احمد سیر لعلی، از شبکۀ جامعۀ مدنی و حقوق بشر افغانستان، در مورد «دادخواهی»، «شبکه»، «ائتلاف»، «رهبری» و «مدیریت»، موضوعات ارزشمندی را به بحث گرفت و تیم کاری شبکۀ جامعۀ مدنی و حقوق بشر، هریک نعیم نظری، وزیر احمد خرمی و احمد سیر لعلی، به پرسشهای زیادی در مورد پاسخ ارایه کردند.
آخرین بخش این کارگاه، دربرگیرندۀ گار گروهی بود، که خانم مریکه، از مرکز بین المللی عدالت انتقالی و آقای یاسر وارث، از دفتر یوناما، پیرامون عنوانهای کار گروهی و «چی باید کرد»های هر گروه، توضیحات مفصلی ارایه کردند. سپس، شرکت کنندگان به سه گروه، تقسیم شدند. گروه نخست، روی برنامۀ عمل عدالت انتقالی؛ گروه دوم، در مورد صیانت از گورهای دسته جمعی در افغانستان، و گروه سوم، در مورد تشکیل کمیسیون حقیقت یاب، به کار پرداختند و سپس نتایج کارهای گروهی، توسط نمایندگان گروههای کاری، هریک خانم شورانگیز، خانم وحیده حفیظ باختری و آقای مجیب الرحمان خلوتگر، برای دیگر اشتراک کنندگان ارایه گردید.
برنامه، با جمعبندی و ارزیابی مختصر از مباحث مطرح شده در این کارگاه سه روزه، که توسط مجیب الرحمان خلوتگر، مسؤول بخش رسانه ها در انستیتوت جامعۀ باز و نعیم نظری، هماهنگ کنندۀ شبکۀ جامعۀ مدنی و حقوق بشر، پایان پذیرفت.