در گفتگویی با احمد جاوید شکیب، مسؤول بنیاد صلح و عدالت
و عضو شبکۀ جامعۀ مدنی و حقوق بشر افغانستان
م. ح. خرسند
پرسش: لطفاً در رابطه به اهمیت و نقش شوراهای ولایتی اندکی روشنی بیاندازید.
پاسخ: در رابطه به اهمیت شوراها، با این مقدمه میخواهم آغاز نمایم: یکی از اصول پایه های دموکراسی را مشارکت شهروندان در حیات سیاسی کشور تشکیل میدهد. اگرچه مفهوم این مقوله، به یک کلیشه تبدیل شده، ولی بسیار با اهمیت میباشد.
معنای مشارکت مردم در حیات سیاسی، به گونه های متفاوتی تعبیر و تفسیر گردیده است؛ ولی مفهوم بسیط و سادۀ آن، عبارت از تقسیم و گسترش قدرت بین شهروندان است، تا ادارۀ امور عمومی طوری صورت گیرد، که از یکسو کارایی و از سویی هم، در نهایت امر، رضایت شهروندان حاصل گردد.
به عبارت کوتاه، در نظامهای دموکراتیک، قانونیت مهم است؛ ولی مشروعیت مهمتر از آن.
نهادهایی مثل شوراهای ولایتی، مشروعیت نظامها را به وجود می آورند، تا «قدرت» را به «اقتدار» تبدیل نمایند؛ قدرت سیاسی را مهارکنند، تا از مسیر «خیر» به جادۀ «شر» منحرف نشود.
مبنی برهمین دیدگاه است، که اشتراک در ادارۀ امور عمومی، یکی از حقوق سیاسی شهروندان محسوب میگردد و در قانون اساسی و اسناد بین المللی، بر آن تأکید صورت گرفته است.
در افغانستان، مطابق قانون اساسی، اداره به دو بخش تقسیم میشود:
۱ ـ ادارۀ مرکزی: مجموع واحدهای اداری مرکزی است، که در رأس هریک آن، وزیر قرار دارد؛
۲ ـ ادارۀ محلی: در رأس آن، والی قرار دارد. مطابق قانون اساسی، شوراهای ولایتی، در همکاری با ادارۀ محلی، جهت تأمین اهداف انکشافی دولت، مطابق قانون سهم گرفته، در مسایل ولایتی مشوره میدهد. یعنی از اجرای قوانین و برنامه های انکشافی ولایت، نظارت نموده، غرض بهبود امور ولایت و رفع مشکلات، مشوره دهی میکنند.
پرسش: شوراهای ولایتی، چگونه تشکیل میشوند؟
پاسخ: پرسش خوبی را مطرح نمودید. چگونگی تشکیل شوراها در کشورهای مختلف فرق میکنند؛ ولی یکی از وجوه مشترک این است که شوراهای مردمی در تمام کشورهای دارای نظام دموکراتیک، از طریق انتخابات آزاد تشکیل میشوند؛ یعنی مردم، به نماینده گان خویش رأی داده، آنها را برمیگزینند، تا از آنها نماینده گی کنند.
در افغانستان، مطابق قانون اساسی، در هر ولایت، یک شورای ولایتی تشکیل میشود، که اعضای آن از طریق انتخابات آزاد، عمومی، سری و مستقیم، از سوی ساکنین ولایت، برای مدت چهار سال انتخاب میگردند. شوراهای ولایتی میتوانند که در بهبود وضعیت ولایت، نقش بس مهمی را ایفا نماید؛ بناءً بسیار مهم است، که شهروندان باشنده در هر ولایت، باید در انتخاب نماینده گان شان، از دقت بیشتر کار بگیرند. دولت و نهادهای جامعۀ مدنی، باید شهروندان را دراین راستا آموزش دهند، تا فرهنگ سیاسی در جامعه، به گونۀ سالم پرورش یابد.
پرسش: انتخابات در افغانستان، با چه چالشهایی مواجه است؟
پاسخ: چالشهای متعددی وجود دارند، که میتوان آنها را به چند دسته تقسیم کرد:
۱ ـ چالشهای محتوایی: که بیشتر به فرهنگ، ضعف آگاهی، بی علاقه گی، کمبود پختگی سیاسی، بی سوادی و … بر میگردد. انتخابات، از این لحاظ، در افغانستان بسیار آسیب پذیر است، به ویژه گرایشهای گستردۀ اتنیکی در روند انتخابات، از چالشهای جدی انتخابات در افغانستان محسوب میگردد؛ این باعث میشود، که بجای برنامه ها و شایستگی های کاندیدان، به وابستگی های وی توجه صورت گیرد.
۲ ـ چالشهای شکلی: این نوع چالشها، به ویژه در کشورهایی مثل افغانستان، روند انتخابات را تهدید میکنند و از اعتبار و شفافیت آن میکاهد. سیستم نظارت ضعیف، کمبود امکانات و تسهیلات لازم برای رأی دهنده گان، نبود یا ضعف ارگانهای جلوگیری کننده از تخطیهای انتخاباتی، نبود احزاب سیاسی مقتدر، عدم موجودیت سیستم حزبی و … از این گونه چالشها به شمار می آیند.
۳ـ چالشهای امنیتی: مشکلات امنیتی، یکی از چالشهای بسیار خطیر انتخابات در افغانستان میباشد. ضعف حاکمیت دولت در بعضی از قسمتهای افغانستان و نبود امنیت در اکثر مناطق افغانستان، روند انتخابات را نامطمین میسازد. بسیار مهم است که رأی دهنده گان مطمین شوند، که حین رأی دادن و بعد از آن، به جان، مال و روان شان صدمه یی نمیرسد.
پرسش: شوراهای ولایتی در افغانستان با چه مشکلاتی رو به رو اند؟
پاسخ: در افغانستان، شوراهای ولایتی نیز، مانند تمامی ارگانهای دیگر نظام، با مشکلات زیادی رو به رو میباشند. به نظر من، مشکل مهم، عدم رشد نظام یا سیستم در افغانستان میباشد، دموکراسی، صلح، عدالت، حقوق بشر، رفاه، انکشاف، ثبات و سایر مفاهیمی از این قبیل، نمیتوانند پرورش یابند، مگر از طریق کار روی سیستمها؛ سیستمهایی که این مؤلفه ها را به بینش و رفتار روزمرۀ شهروندان تبلور دهد. امّا به گونۀ خاص، مشکلاتی که دامنگیر شوراهای ولایتی است، از هم گسیختگی بین اعضای شوراهاست، که اکثراً انها را از دنبال منافع و اهداف ملی باز میدارد و ازسویی هم موجودیت اختلافات بین ادارۀ محلی و شوراها، که منجر به بروز مشکلات در ولایات میشود.