نویسنده: محمد فهیم نعیمی
جامعۀ مدنی یکی از ساختارهای مدرن در دل دولتهای امروزیست، که با دموکراسی دارای رابطۀ انداموار می باشد. جامعۀ مدنی و دموکراسیهای امروزی مکمِل همدیگر اند؛ بسترهایی برای رویش و پویش ارزشهای مدرن اند. این دو ساختار، در واقع، برای تحقق ارزشهایی چون آزادی، برابری، تساهل، پلورالیسم و … در جوامع مدرن به میان آمده اند.
رابطۀ تنگاتنگی میان جامعۀ مدنی، به عنوان ساختار مدرن و پلورالیسم (کثرتگرایی)، به عنوان ارزش مدرن وجود دارد. جامعۀ مدنی، بستری مناسبی است برای شکلگیری پلورالیسم و پلورالیسم ارزشیست که با موجودیت نهادهای جامعۀ مدنی می تواند در جامعه گسترش یافته و حضور خود را حفظ نماید.
جامعۀ مدنی از سازمانهای اجتماعی، اتحادیه های غیردولتی، احزاب سیاسیی بیرون از حکومت، باشگاههای ورزشی، بعضاً خانواده ها (که از توان تأثیرگذاردن بر سیاستهای حکومت برخوردار باشند) و تمام آن نهادهایی که از کارکرد جامعۀ مدنی (تأثیرگذاردن بر پالسیها و برنامه های حکومت، جهت اصلاح آن به نفع مردم) برخوردار باشند، تشکیل می گردد. جامعۀ مدنی تشکلهای خودگردان و خود انگیختۀ شهروندان است، که مناسبات «مدنی» را میان شهروندان، شهروندان و دولت شکل می دهد؛ مناسباتی که به اساس آن برای هر مشکلی راه حل «مدنی» (راه حل غیر خشونت آمیز و عادلانه از طریق بحث و گفتگو) جستجو می گردد.
گروههای شهروندان با تیپها و گرایشهای خاص، به گونۀ مثال: حقوقدانان، جوانان، زنان و… در نهادهای مدنی گردهم می آیند و نهادهای ظاهراً متفاوتی را برای مقاصد همگون (دست یافتن به حقوق و آزادیهای شهروندی، تأثیر گذاردن بر حکومتها و…) تأسیس می کنند. بدین ترتیب، نهادهای جامعۀ مدنی، تمثیلی از پلورالیسم در جامعه است. چون جامعۀ مدنی تصویر واحد از گرایشات، خواسته ها و تلاشهای گروهها و دسته های متفاوت شهروندان است، زمینۀ عملی برای به نمایش درآمدن ارزش پلورالیسم است؛ زمینه یی است برای مطرح شدن خواسته ها، نظریات و عقاید گوناگون.
حضور گروههای متفاوتِ جامعۀ مدنی در مجلس قانونگذاری، کشانیده شدن گروههای جامعۀ مدنی به رسانه های همگانی و راه اندازی گفتمانها و تحلیلها، با استفاده از رسانه ها و برپایی همایشها، تظاهرات، تحصنها و … از زمینه های عملی برای ابراز حضور گروه های جامعۀ مدنی، با گرایشهای متعدد و به نمایش گذاشتن پلورالیسم (کثرتگرایی)، در جامعه است.
در جامعۀ مدنی تنها گروهها، انجمنها و نهادهایی، که کاملاً از ارزشهای دموکراتیک پیروی و جانبداری می کنند، عرض وجود نمی کنند؛ بلکه تمام شهروندان، با هر اندیشه و عقیده، می توانند سازمانها و گروههایی را تشکیل داده و جزء جامعۀ مدنی شوند. گروههای طرفدار حفظ محیط زیست، انجمنها و سازمانهای فیمینستی، سازمانهای خیریه، گروههای طرفدار حقوق حیوانات، گروهها و انجمنهای مذهبی، احزاب سیاسی با گرایشهای چپ، راست و میانه (تا زمانی که به قدرت نرسیده باشند)، نهادهای حامی حقوق اقلیتها و…، که گاهگاهی از لحاظ فکری و سلیقه یی در تقابل با هم قرار می گیرند، جامعۀ مدنی را به بستری برای ارزش پلورالیسم (کثرتگرایی) تبدیل می کنند.
پلورالیسم (کثرتگرایی) در جامعۀ مدنی در گسترۀ اندیشه و فکر و عرصه های سیاسی و فرهنگی تبارز می کند. نهادهای جامعۀ مدنی در قالب انجمنها، سازمانها و گروهها، با تفاوتهای زیادی در گسترۀ اندیشه، در کنار هم قرار می گیرند. به گونۀ مثال گروههای مذهبی با تفاوتهای فراوان، ظرفیت پذیرش حضور یک دیگر را در جامعه در می یابند و کوشش می نمایند اختلافات خویش را با رویکرد مدنی از راه بحث و گفتگو حل و فصل نمایند؛ اگر چه تفاوت فکری برای همیش بین شان موجود خواهد بود.
همچنین از لحاظ سیاسی، احزاب با گرایشهای متعدد (لیبرالیستی، سوسیالیستی، محافظه کارانه و…) ممکن است گاهگاهی با به دور ماندن از قدرت وارد حوزۀ جامعۀ مدنی شده و پلورالیسم را به معنای سیاسی آن در جامعۀ مدنی به نمایش بگذارند.
پلورالیسم فرهنگی در جامعۀ مدنی با نمودار شدن نمادهای فرهنگی مبتنی بر خُرده فرهنگهای گروههای جامعۀ مدنی تبارز می نماید. گروههای جامعۀ مدنی با وابستگی به خُرده فرهنگهای ویژه، هویتهای ویژۀ فرهنگی را برای خویش دست و پا می کنند، که به اساس آن می توان به سادگی تفاوتهای فرهنگی موجود میان گروههای جامعۀ مدنی را برشمرد. جامعۀ مدنی بستر مناسبی را برای حفظ تفاوتهای فرهنگی ایجاد می کند. جامعۀ مدنی ظرفیت حل تضادهای فرهنگی را، از طریق تبادلۀ فرهنگی، به خوبی مهیا می سازد و از این طریق پلورالیسم فرهنگی را از رفتن به طرف کشمکشهای فرهنگی محافظت می نماید.