گفتگو با خانم ثریا پرلیکا، رییس اتحادیۀ سراسری زنان افغانستان
و عضو بورد شبکۀ جامعۀ مدنی و حقوق بشر افغانستان
حسین سرامد
• از حضور زنان در نهادهای مدنی افغانستان چی ارزیابی یی دارید؟
خوشبختانه، زنان، در دوران جدید حیات سیاسی کشور ما نقش برجسته تر از گذشته یافته اند. آنها در نهادها و سازمانهای مختلف اجتماعی حضور فعال داشته اند و تعدادی از آنان در موقفهای بسیار حساس و تعیین کننده یی نیز رسیده اند.
علاوه برآن، تعداد قابل توجهی از نهادهای زنانه نیز در کشورما شکل گرفته اند، که فعالیتهای چشمگیری نیز داشته اند. این نهادها، زمینه را برای شماری از زنان، در عرصۀ فعالیتهای اجتماعی مساعد ساخته اند و در برخی از موارد توانسته اند کارهای مؤثری در سطح کشور انجام دهند. این نهادها، علاوه برآنکه نقش تأثیرگذار بر تصامیم دولت داشته اند، توانسته اند، برای بهبود وضعیت زنان در کشور، کارهای مؤثر انجام دهند. مثلاً: آنان توانسته اند در زمینۀ آموزشهای عمومی، آموزشهای مسلکی و مهارتهای فنی، کارهای خوبی را انجام دهند. علاوه بر اینها، نهادهای مدنی زنان، در احقاق حقوق بشری زنان نقش قابل ملاحظه یی داشته اند و برای دادخواهی از حقوق آنها فعالیت کرده اند. با این همه نمیتوان گفت که زنان از نقش شایسته و معادل با مردان برخوردار شده اند. هنوز تلاشهای زیادی ضرورت است که بتوان به این خواست دست یافت. آنچه که در بالا تذکر دادم، در مقایسه با گذشته بود؛ در غیر آن، دستاوردهای فعلی، به هیچ وجه کافی و کامل نیست.
• به نظر شما مهمترین عواملی که نقش زنان را در فعالیتهای اجتماعی محدود میسازد، چیست؟
عوامل زیادی نقش دارند؛ امّا مهمترین عاملی که فراراه زنان در عرصۀ فعالیتهای اجتماعی وجود دارد، سنتهای دست و پاگیری است که حتا مانع بیرون شدن زنان از خانه های شان میشود. این سنتها، متأسفانه بر برداشتهای دینی جامعۀ ما نیز تأثیر گذاشته و رنگ دینی گرفته اند. در جامعۀ ما، برخی از مزخرف ترین سنتهای اجتماعی، دینی پنداشته میشوند و تصور جامعه این است که رعایت آنها، رعایت احکام دینی است. این وضعیت در مناطق روستایی، که سطح سواد و آگاهی در آنجا کمتر است، بیشتر وجود دارد. مثلاً فکر میشود که بیرون شدن زن از خانه، خلاف اخلاق و دین است. این مسایل باعث شده است که زنان در متن جامعه، با موانعی دچار شوند که به سادگی با آنها مقابله کرده نمیتوانند. وقتی محدودیت سنت و باورهای سنتی در مقابل زنان قرار گرفت، دیگر زنان حتا در درون خانواده های شان نیز بی پناه میشوند و با باور سنتی پدر و مادر و همسر خود مقابل میشوند. در یک نگاه کلی تر میتوان گفت، که تمامی موانع مستمر فرا راه فعالیتهای اجتماعی زنان، ریشه در سنتهای ناپسند اجتماعی دارند؛ زیرا منطق نهفته در پشت سر آن موانع، از سنت و باورهای سنتی مردم نیرو میگیرند.
نبود فعالیتهای سازمان یافتۀ زنان به خاطر دست یافتن به حقوق شان، عامل دیگری است که از قدرت عمل آنها میکاهد.
• ما شاهد برخی از گرایشهای فیمینیستی در میان زنان استیم. به نظر شما آیا فیمینیسم با معیارهای حقوق بشر، که بر تساوی میان انسانها تأکید دارد، در تناقض نیست؟
بلی درست است؛ امّا من فیمینیسم را به معنای افراطی آن نمی پذیرم، بلکه معتقدم که فیمینیسم به معنای ایجاد جنبشهای زنان برای احقاق حقوق انسانی شان است، نه نفی حقوق مردان. بنابراین، من فیمینیسم را نه تنها با معیارهای حقوق بشر در تناقض نمیدانم، بلکه آن را مبارزه یی میدانم در راستای تحقق حقوق بشری نیمی از جامعۀ بشری. از این رو بگذارید خوشحالی ام را از بروز دید فیمینیستی در میان زنان ابراز کنم.
• شما برای بهبود نقش زنان در جامعه چه نکاتی را پیشنهاد میکنید؟
میتوان مسایل زیادی را پیشنهاد کرد؛ امّا با توجه به صحبتهایی که شد، رشد سواد و آگاهی تخصصی در میان زنان را از مهمترین نکته ها میدانم. وقتی زنان از حقوق و نقش شان در جامعه آگاهی نداشته باشند، نمیتوانند برای دفاع و تمثیل آنها اقدام کنند. وقتی آنها صلاحیت تخصصی برای اجرای یک کار را نداشته باشند، نمیتوانند در موقفی قرار بگیرند که حضور آنها را در عرصۀ زندگی اجتماعی تأمین شود. این کار، به گسترش آموزش و پرورش زنان نیاز دارد.
نکتۀ دیگر، استقلال اقتصادی زنان است. وابستگی اقتصادی، از مهمترین نکته هایی است که باعث شده زنان نتوانند تصمیم مستقل بگیرند و وارد فعالیتهای اجتماعی شوند. برای این هدف باید زمینۀ کار برای زنان جستجو شود. مثلاً: کارهای فنی برای زنان، از قبیل گلدوزی، کارهای دستی، خیاطی و… برای آنها ایجاد شود و برای دست آوردهای شان بازاریابی شود.
ایجاد سازمانهای اجتماعی و راه اندازی فعالیتهای سازمان یافته برای تحقق خواستهای زنان، نکتۀ دیگری است که بسیار مهم است.
توجه به صحت و بهداشت آنها، نکتۀ مهم دیگر است. این نکات و شاید بسا نکات دیگر میتوانند زمینه را برای بهبود نقش زنان در فعالیتهای اجتماعی مساعد تر سازند.