تلویزیون «سبا» نامیست آشنا در خانوادۀ رسانه های کشور. اعتدال، تخصص و کارایی، سه مؤلفه اصلی کاری این رسانۀ فعال را تشکیل داده است. پس از دوران طالبان، زمینه های مساعدی برای رشد بی نظیر رسانه ها در کشور مساعد گردید؛ امّا درین میان، برخی از رسانه های وابسته و در بند ایدیولوژیها و کنشهای سیاسی نیز ظهور کردند. شناخت از رسانه های متعهد به ارزشهای ژورنالیسم دموکراتیک، زمان زیادی را دربر نگرفت. چون رسانه های رسالتمند، به زودی، در میان شهروندان افغانستان، خود را به اثبات رسانیدند. مردم نیز به زودی توانستد سچه و ناسچه را از هم تفکیک دهند. یکی ازین رسانه هایی که به زودی، در میان مردم جا باز کرد، تلویزیون «سبا» بود.
جالب ترین ویژه گی و ابتکار تلویزیون سبا در استخدام جوانانی است، که به ارزشهای حقوق بشر، دموکراسی و آزادی، تعهد و رسالت دارند. برخی ازین جوانان، از مدافعین و فعالین حقوق بشر و جامعۀ مدنی استند که با شبکۀ جامعۀ مدنی و حقوق بشر افغانستان، همکاری داشته اند. امروز این جوانان ارزشمند، کارهای بزرگی را برای تعمیم اندوخته های حقوق بشری، از طریق تلویزیون سبا و رادیو نوا انجام میدهند. نقش این جوانان رسالتمند را میتوان در برنامه های خبری، تحلیلی، هنری و پژوهشی تلویزیون سبا، به خوبی مشاهده کرد.
برنامه های آگاهیدهی تلویزیون سبا از موازین و هنجارهای قبول شدۀ حقوق بشر، موازین دولت سازی، ملت سازی، نهادسازیهای دوران گذار، عدالت انتقالی، تعددگرایی و ایجاد جامعۀ مدنی، نهادینه شدن فرهنگ گفتگو، از ظرفیت و کیفیت قابل قدری بهره مند است. درین برنامه ها، تحلیلگران و شخصیتهای صاحب اندیشه و نظر، مسایلِ با اهمیتِ روز را به بحث میگیرند. گرداننده گان این برنامه ها، که آگاهیِ خوبی از موضوعاتِ قابل بحث دارند، جریان مباحثات را با دلچسپی زیادی گرداننده گی مینمایند، که پیامهای جالبی را به بیننده گان خویش وسیله میشوند. برنامه های سیاسی، اجتماعی و اقتصادیِ تلویزیون سبا، تلاش مینماید تا مردم را در جریان مهمترین حوادث و تغییرات قرار داده و باعث گفتمانهای داغ و جالبی در سطح ملی گردد.
پرداخت به «مدرنیته» و از آن منظر، راهیابی به ساختارهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، مهمترین تلاشهاییست که از طریق برنامه های سبا، تعمیم می یابد. سبا تلاش میکند تا افغانستان را با فرهنگ مدرن جهانی وصل کند. این کارِ خیلی پُرچالش را سبا به خوبی راه اندازی مینماید. نکتۀ قابل عطف درین زمینه، رعایتِ تعادل در گفتمانهای درونیِ جامعۀ افغانی با ارزشهای جهانی است. این شیوۀ جالبِ تأثیرگذاری به ذهنیتِ اجتماعی را میتوان در برنامه های هنری سبا دریافت. نشر فلمهایی که بتواند پیامهای جالبی را به نسل جوان ارایه دهد، برنامه های آموزشی، به روز سازی ذهنیتهای جوانان از تحولات جهانی، ازین دست کارهای باارزش تلویزیون سبا به حساب می آیند.
برنامه های هنریِ سبا نیز پیامهای تعادل و مدرنیسم را با خود داشته است. سبا تلاش کرده است تا به نسل جوان کشور، سهمیۀ قابل ملاحظه یی را اختصاص دهد. این کار مهم، زمینۀ رشد نسل جوان را در عرصۀ هنری گسترش داده است. برنامه های ویژه برای کودکان و جوانان، باعث تشویق بیشتر آنان در سهمگیریهای اجتماعی گردیده است. راه اندازیِ برنامه های جالب و مستمر این تلویزیون در زمینۀ دموکراتیک سازیِ جامعۀ افغانستان، اهمیت زیادی را در کشور کسب کرده است. یکی از ویژه گیهای ارزشمند تلویزیون سبا را راه اندازی برنامههای سازنده و آگاهی بخش، پیرامون انتخابات، شکل میدهد. این برنامه ها، که با اشتراک نامزدها، به شکل مناظره و مباحثه پخش میگردید، زمینه های مفیدی را برای مشارکت شهروندان در حیات سیاسی کشور مساعد میگردانید. درین برنامه ها، کارشناسان و تحلیلگران، برنامه ها و دیدگاههای نامزدها را مورد نقد و ارزیابی قرار داده و بر آن تبصره میکردند. نماینده گان مردم در شورای ملی، روشنفکران، مسؤولین امور انتخابات و نماینده گان جامعۀ مدنی و جامعۀ بین المللی، با استفاده ازین تربیون ارزشمند، پیام شان را برای مردم کشور ارایه میدارند. این برنامه ها، فرهنگ انتقاد کردن و انتقاد پذیرفتن را تعمیم میبخشد. یکی از ویژه گیهای جالبِ این برنامه ها، تشویق مشارکتِ سکتور سیاسی، جامعۀ مدنی و سکتور اقتصادیِ کشور، در گفتمانهای ارزشی مانند انتخابات بوده است.
سبا توانست کارهایش را گسترده تر سازد و دست به ایجاد رادیوی فرهنگی و ترویجی «نوا» بزند. این رادیو نیز توانسته است، راه آغازین و دشوارش را به خوبی بپیماید. این رادیوی با رسالت، توانسته است جایگاه خویش را در میان مردم بگشاید. رادیوی نوا نیز بحثهای ارزشمند دولت سازی، شکلگیری جامعۀ مدنی و ترویج حقوق بشر را در اهداف مهم خویش جا داده است. رادیوی نوا، با پخش برنامه های فرهنگی و هنری، طرفدران خویش را پیدا کرده است. هرچند رقابت در میان رسانه های متعدد کشور، کار دشواری به حساب می آید و چالش بزرگی را برای تمام رسانه ها بار آورده است، ولی با آنهم رادیو نوا توانسته است، شانس حضور پُر رنگ خویش را درین ازدحام رسانه ییِ کشور حفظ نماید.
به باورِ «انگاره»، تلویزیون «سبا» و رادیوی «نوا»، به عنوان رسانه های ارجمند کشور، کارهای ارزشمندی را در تعمیم فرهنگ دموکراسی به راه انداخته اند. نقش رسانه در ترویج ارزشهای حقوق شهروندی، جایگاه بلندی داشته و قابل قدردانی است. برای تجلیل و شناساییِ بهتر این دو رسانۀ خوبِ کشور، گفت وشنودهایی را با دست اندرکاران آنها راه اندازی کرده ایم، که شما را به خوانش آن دعوت میکنیم:
………………………………………………………………….
نخستین بانوی گردانندۀ تلویزیون در افغانستان
گفت وشنود کوتاهی با خانم زینب نادری
صباح
تحجر و تعصب دوران طالبان، نقش ارزشمند زنان را در جامعه و به ویژه در رسانه ها ناپدید ساخت. در آن دوران، بانوان برجستۀ کشور، که میتوانستند نقش بسیار با اهمیتی را در عرصه های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور داشته باشند، از هر نوع دسترسی به آزادیهای شهروندی خویش محروم گردیدند. کار با رسانه ها، یکی از آسیب پذیر ترین عرصه های کاری بانوان در افغانستان بود. با ایجاد فضای جدید در کشور، بانوان افغان توانستند جایگاه از دست رفتۀ خویش را تا حدودی احیاء نمایند. هرچند این جریان نیز با چالشها و دشواریهای بزرگی همراه بود؛ امّا این نیروی بالنده توانست یکبار دیگر خود را به عنوان مؤلفۀ پُر تحرک اجتماعی مطرح نماید. ازین جمع، خبرنگاران زن در کشور توانستند سهم با اهمیتی را در شگوفایی نقش سازندۀ زنان، در دوران پس از طالبان، داشته باشند. با رشد و ازدیاد رسانه ها در کشور، نقش زنان نیز توسعۀ قابل ملاحظه یی یافت. آنها در تمام ژانرهای خبرنگاری فعال گردیدند و در کنار مردان، نقش با اهمیت اجتماعی شان را مطرح کردند. امروز در برنامه های متعدد رادیویی، تلویزیونی و رسانه های چاپی، میتوان نقش فعال بانوان کشور را شاهد بود؛ امّا این نقش مورد تهدید و فشار نیز قرار داشته است. هنوز، با تأسف، خطر اندیشه های طالبانی در فضای سیاسی کشور وجود دارد، که روند شگوفایی نقش زنان را در رسانه ها به بهانه های مختلفی مانع میگردد.
یکی از رسانه هایی که توانست درین راستا گامهای مهمی بردارد، تلویزیون سبا و رادیوی نوا است. در جمع خبرنگاران فعال این رسانه، بانوی فعالی را یافتیم، که گامهای موفقانه یی در تعمیم فرهنگ احترام به ارزشهای حقوق بشر و به ویژه حقوق زنان، برداشته است. این بانوی فعال «زینب نادری» نام دارد.
زینب نادری، اولین بانوییست، که گرداننده گی نشرات تلویزیون خصوصی سبا را به عهده دارد. لحظه یی پای صحبت این بانوی جوان، پُرکار و متعهد نشستیم و از آنجا که ژانر گفتمان درمیان رسانه ها، ازجمله تلویزیونهای کشور، اکنون رایج گردیده است و بنابر ملحوظاتی، نارساییهایی را نیز با خود دارد، در محور این بحث، پرسشهای کوتاهی را با وی در میان گذاشتیم، که اینک با هم میخوانیم:
● خانم زینب نادری! طوری که میدانید راه اندازی گفتمان یکی از برنامه های داغ و پُربینندۀ تلویزیونها را تشکیل داده است، میخواستم بپرسم که شما برای گفتمانهای تلویزیونی تان، صاحبنظران را چگونه بر میگزینید؛ آیا از مراجع مشخص معرفی میشوند و یا شما انتخاب میکنید و چه کرکترهایی را می پسندند؟
■ به نام خدا، نخست میخواهم یادآوری نمایم که تلویزیون سبا از یک سال بدینسو میشود به فعالیت آغاز نموده است. بناءً، یک رسانۀ جوان به حساب می آید؛ امّا درین مدت کوتاه، این تلویزیون توانسته است جایگاه خود را در میان خانوادۀ رسانه های کشور پیدا نماید. در رابطه به پرسش شما باید گفت، که ما از هیچ مرجعی تقاضا نکرده ایم تا آنان برای اشتراک در گفتمانها، کسی را به ما معرفی نمایند. ما پژوهشگران و متخصصینی را بنابر کارایی و ظرفیت شان، برای بحث انتخاب میکنیم. ما سعی مینماییم تا توازن را در انتخاب خویش مراعات کنیم. درین گزینش، هیچگونه ملحوظاتی به جز از فهم سیاسی و برمبنای آن تحلیل سیاسیِ غیرِجانبدارانه، مدار اعتبار نیست. ما از اشخاصی که در یک رشته تخصص داشته باشند و حداقل حرفهایی برای گفتن داشته باشند، در برنامه ها و مباحثه ها، دعوت به عمل می آوریم.
متأسفانه، تعدادی از چهره هایی که زیاد روی صفحۀ تلویزیونها آمده اند، چیز نوی برای گفتن ندارند، تا مردم از آن مستفید شوند، خوبست که چهره های نو را شناسایی کنیم، تا برای مخاطبان شان جالب باشند و ما درین مورد تا حدی تلاش کرده ایم.
● در گفتمانهایی که از سوی رسانه های دیداری و شنیداری راه اندازی میگردد، دیده میشود که برخی از صاحبنظران، هنگام بحث پیرامون مسایل مبرم، بیشتر از آن که علل و انگیزه ها را آماج پیجویی قرار دهند؛ به معلولها میچسپند و از همینجاست که اکثر بحثها به نتایج لازم نمیرسند؛ شما درین مورد چه راهکاری را مؤثر میدانید؟
■ اشاره کردن به ریشه و انگیزۀ مسایل، برمیگردد به نکات اساسی موضوعات مورد بحث، که اشتراک کننده های گفتمانها نمیتوانند آن را بنابر ملحوظاتی مطرح نمایند. در این گونه موارد، گرداننده باید طوری عمل کند که بحث را روی محور علل و انگیزه های یک مشکل بچرخاند. من با شما موافقم، که برخی از رسانه ها، توانایی کشف علل و انگیزه ها را ندارند و از همینجاست، که به قول شما، به معلولها میچسپند. از سوی دیگر، در برخی از موارد، بررسی عوامل اصلی نارساییهای مورد بحث در گفتمانها، بعضی از تهدیدها و خطراتی را در قبال داشته و مانع اظهار حقایق از سوی اشتراک کننده های گفتمانها میشود، که این برمیگردد به نبود امنیت، به ویژه امنیتهای فردی. بر همین مبناست، که رسانه ها نیز با احتیاط برخورد مینمایند و در برخی از حالات، انعطاف پذیر میگردند. همچنان قابل تذکر میدانم، که یک برنامۀ گفتمان و یا میزگرد، حتماً باید برای بیننده و شنونده، پیامی داشته باشد.
● شما آگاهی دارید که رسانه های کشور در بازتاب مبارزات انتخاباتی نامزدهای ریاست جمهوری، با سیماهای متفاوت، متبارز شدند؛ رسانۀ شما، درین کارزار وسیع، چگونه حضور یافته است؟
■ چهرۀ ما، چهرۀ رسانه یی بوده، از هیچ فرد و یا گروهی حمایت نمیکردیم و سعی داشتیم تا هیچ وقت طرف نباشیم. به نظر من، یک ژورنالیست خوب، باید در موضوعات و قضایا غیرِجانبدار عمل کند و هم یک رسانه باید غیرِجانبدار باشد و فقط به مثابۀ یک عکاس، باید واقعیتها را بازتاب دهد. خوبیها را در لابلای یک برنامه، برای شنونده بیان کند، تا برای مخاطب پیام داشته باشد و از واقعیتها جانبداری کند، زمینه را طوری عیار بسازد که مخاطب معلومات را بگیرد و در ذهن خود تحلیل کند. برخیها به این باورند، که رسانه ها نیز پیرامون مسایل مهم جاری، باید نظری ارایه دهند؛ امّا در مسایل با اهمیتی چون انتخابات، رسانه ها باید بیطرفی قاطع داشته باشند و در ترغیب و تشویق شهروندان به خاطر مشارکت به این میکانیسمها فعال باشند. رسانۀ ما، در انتخابات، دقیقاً همین کار را هدف اصلی خویش قرار داده بود.
● طوری که به ملاحظه رسیده است، در گفتمانهای دایر شده از سوی رسانه های دیداری و شنیداری، نماینده گان جامعۀ مدنی، حضور کمرنگ داشته و حتا در برخی از موارد، اصلاً حضور نیافته اند؛ شما چه جایگاهی را برای آنان در برنامه های تلویزیون جوان تان اختصاص خواهید داد؟
■ باور ما اینست که جامعۀ مدنی میتواند در شکلگیری گفتمانهای ارزشی نقش خیلی با اهمیتی را بازی نماید. جامعۀ مدنی برای بقای خود و رسانه ها برای حضور خود در جامعه، به همکاری و همباوری نیاز دارند. من به این نظر هستم که این دو نهاد باید همدیگر را به خوبی بشناسند و برای حمایت از همدیگر، اراده های نیک خلق نمایند. ما یک تعداد از نهادهای مدنی را در مباحثه های مان، با خود داشته ایم و در برنامه های آیندۀ نشراتی خود تصمیم داریم که حضور جامعۀ مدنی را، نه تنها حفظ کنیم، بلکه گسترش نیز بدهیم.
● با اظهار امتنان از شما، خانم زینب نادری، آرزومندم در گفتگوهای بعدی، دستاوردهای بیشتر کاری تان را به نشر بسپاریم، تشکر.
………………………………………………………………….
تبلیغات تلویزیونِ «سبا» کاملاً غیر جانبدارانه است
فریدون آژند، مسؤول برنامه های تصویری تلویزیون «سبا» در گفتگو با فروزان آرزو، خبر نگار انگاره
جوانان، در شکلدهی برنامه های تلویزیون سبا و رادیوی نوا، سهم بسزایی دارند. یکی ازین جوانان مستعد و توانا، خبرنگار رسالتمند، فریدون آژند است. فریدون آژند، یکی از سیماهای مستعد در خانوادۀ خبرنگاران کشور است. وی، پیش از آن که به کانون سبا بپیوندد، در رسانه های مختلف دیگری کار کرده است. یکی ازین رسانه ها، رادیو صبح بخیر افغانستان است، که انبوهی از تجارب سودمند در کارزار خبرنگاری را برایش به ارمغان آورده است. زادگاه فریدون آژند، شهر باستانی هرات است؛ جایی که وی نخستین گامهایش را در ایجاد شخصیت فردی و اجتماعی خود گذاشته است. وی درین شهر به خوبی آموخت، که چگونه قلم و زبانش را به کار اندازد، تا دیدگاههای انتقادی و اصلاحی را به گوش مسؤولین و اجتماع برساند. به باور او، رسانه ها بهترین وسیله برای این هدف والا بود. یکی از رمزهای موفقیت فریدون آژند، رابطۀ خوب و فعالش با روشنفکران، مدافعین حقوق بشر و نهادهای جامعۀ مدنی است؛ زیرا خود از آن جمع بود و میتوانست به خوبی با ایشان زبان مشترک داشته باشد. از همینجاست، که فریدون آژند، از دوستان و همکاران رسالتمند شبکۀ جامعۀ مدنی و حقوق بشر افغانستان در هرات و کابل به حساب می آید.
فریدون آژند، نویسنده و تحلیل نویس نیز است. تا به حال مقاله ها و دیدگاههای جالبی از وی در زمینه های گفتمانهای ارزشی به دست نشر رفته است. فریدون آژند، در پهلوی برنامه های گفت و شنود، برنامه های تحلیلی نیز تهیه مینماید. از برنامه های وی به خوبی میتوان کارایی تحلیل و بحث وی را دریافت. فریدون آژند، با زبان آراسته و بیان زیبا، برنامه هایش را پیشکش مینماید، که خود کارایی تخصصی او را به نمایش میگذارد. برنامه های او نقش جالبی را در شناسایی ارزشهای حقوق بشری بازی مینماید. برای شناسایی بیشتر با او و برنامه هایش اینک به گفت وشنود ما توجه نمایید:
آرزو: طوری که میدانید ما شاهد برگزاری دومین انتخابات ریاست جمهوری کشورمان بودیم و مردم درین روند تأریخی سهم گرفتند و بعضی از رسانه ها، این رویداد تأریخی را تحت پوشش قرار دادند. میخواهم که سهم این رسانه و دیدگاه شما را در ارتباط به انتخابات بدانم؟
آژند: تشکر از شما، میخواستم ابتدا به این نکته اشاره کنم، که تلویزیون سبا، به تمام ارزشهای انسانی، نظیر حقوق بشر، حقوق زنان، دموکراسی، آزادی بیان و تمام مؤلفه هایی که درین چارچوبه قرار میگیرد، احترام قایل است و به اشکال مختلفی، این ارزشها را تبلیغ میکند. انتخابات، به عنوان یکی از مؤلفه های عمدۀ دموکراسی، برای تلویزیون سبا، از ارزش خاصی برخوردار است و تلاش داشتیم، که ارزش این پدیده را به گونۀ واقعی آن، به مردم بشناسانیم.
بنابر حضور گستردۀ مردم در انتخابات، برنامه های سیاسی و اجتماعی تلویزیون سبا، از طریق گفتمانهای تحلیلی در چهارچوب بررسی وضعیت انتخابات و مشکلات و راههای بیرون رفت از آن به بحث گرفته شد. تبلیغات این تلویزیون، کاملاً غیرِجانبدارانه بود و در روز انتخابات، جریان را به گونۀ بسیار خوب، تحت پوشش قرار دادیم و تماس تیلفونی، حتا از مناطق بسیار دوردست، با ما برقرار بود. بعد از انتخابات نیز، برنامه های سیاسی ما، بر محور انتخابات میچرخید؛ مثل تقلب و راهکارهای بیرون رفت از آن.
آرزو: چقدر زنان و فعالین حقوق بشر و جامعۀ مدنی، در برنامه های گفتمان شما سهم میگیرند؟ تا جایی که در جریان استیم، نقش فعالین حقوق بشر و جامعۀ مدنی در برنامه های شما کمرنگ است، چرا؟
آژند: فکر نمیکنم که تفکیک جنسیتی در برنامه های ما وجود داشته باشد. برنامه های خاص این تلویزیون، وضعیت زنان را بررسی میکنند. اگر مردان را دعوت کنیم، حضور زنان به شکل الزامی مطرح میگردد. متأسفانه، بنابر عواملی که همه میدانیم، ما دچار کمبود نیروهای متخصص زن هستیم. ما تلاش داریم که حضور زنان را بیشتر سازیم. اگر برنامه های حقوقی داشته ایم، از متخصصین این امور دعوت نموده ایم تا در برنامه های ما حضور پیدا کنند و همچنان فعالین حقوق بشری نهادهای جامعۀ مدنی و سیاسی را در برنامه های گفتمان با خود داشته ایم. ما همواره تلاش میکنیم که کارشناسان زبده را در برنامه های خود دخیل سازیم؛ مثلاً: در برنامه های حقوقی، از فعالین حقوقی دعوت نموده ایم، که مثال بارز آن آقای ملک ستیز است، که ایشان از کارشناسان حقوق بشر بین المللی اند. باید بگویم که در تلویزیون سبا، فعالیتهای مدنی، بیشتر از فعالیت های سیاسی است.
آرزو: طوری که میدانید، دموکراسی در کشور ما، یک پدیدۀ نوپا است و بعضاً از آن تعبیرهای نادرستی صورت میگیرد؛ شما به حیث دست اندر کار رسانه یی، روند انتخابات را چقدر تمثیلگر دموکراسی میدانید؟
آژند: به دلیل وضعیت اجتماعی خاصی که داریم، اصول دموکراسی، به عنوان فرایند مردمی در افغانستان، نوپا و ناشناخته است؛ با وجود این، در درون و نهاد هر انسان، این ارزشها وجود دارد و بسیاری از انسانها، بدون این که نامی از این ارزشها شنیده باشند، این مسایل را رعایت میکنند؛ مثلاً: یک شخص بی خبر از کنوانسیون حقوق طفل، حق طفل را رعایت میکند و امثال اینها.
با وجود بعضی از مشکلات، مثل نبود امنیت در بعضی از ولسوالیها و تنشهای قومی و زبانی و این که یک تعداد از سیاستمداران کشور، عمداً و آگاهانه، این مسایل را دامن میزدند و همچنان ضعف مدیریت در کار حکومت، همه نشاندهندۀ این بود، که احتمال دارد انتخابات به شکل مطلوب، برگزار نشود، که این عوامل، یأس و نا امیدی را برای مردم افغانستان به وجود آورده بود و باعث میشد، که مردم نسبت به قضایا نگاه های مأیوسانه داشته باشند؛ با آنهم، حضور گستردۀ مردم در پای صندوقهای رأی، بیرون از بحث تقلب و تخلف، یک ارزش بسیار بزرگ است.
آرزو: به نظر شما، رسانه ها، باید به خاطر تأمین و ترویج دموکراسی در افغانستان، چی ستراتیژیهایی داشته باشند و رسانۀ شما به طور مشخص، درین راستا چی کارکردهایی داشته است و چی برنامه هایی را پیش رو دارید؟
آژند: رسانه ها و جامعۀ مدنی، از پایه های اساسی نظام دموکراتیک به شمار میروند. برخی از رسانه های کشور، در دست کسانی است، که آنان با دموکراسی و مردم سالاری در تقابل قرار دارند؛ به دلیل این که این پدیده، منافع آنان را به چالش میگیرد؛ ولی با آن هم یک تعداد رسانه های رسالتمند داریم که میخواهند دموکراسی واقعی در کشور نهادینه شود؛ از جمله، تلویزیون سبا، که طرحها و برنامه هایی به خاطر گسترش دموکراسی در گوشه و کنار کشور دارد. با توجه به میزان گسترش فعالیت تلویزیون سبا در کشور، برنامه های بعدی ما بررسی وضعیت اجتماعی افغانستان و تعیین کردن اولویتها برای مردم است.
آرزو: تشکر از صحبت تان؛ مؤفق باشید.
………………………………………………………………….
رادیو «نوا»
تأمــین کننـدۀ مناظـــره ها و گفتمانها بین مردم و کاندیدا ها بود
گفتگویی با دکتور محمد هارون دهزاد، مسؤول رادیو نوا
صباح
■ آقای دکتور محمد هارون دهزاد، مسؤول رادیو نوا، خوشحالم که با شما معرفی میشوم. مجلۀ انگاره نشریۀ شبکۀ جامعۀ مدنی و حقوق بشر افغانستان، بخشی از صفحات خود را به صحبتهای شما در مورد نشرات رادیو نوا، رادیوی مورد ذوق مردم، به ویژه جوانان، اختصاص داده است. هر چند محور پرسشهای «انگاره»، به سهم رادیوی شما تدویر گفتمانهای رادیویی، به ویژه در کارزار انتخابات، اختصاص یافته است؛ امّا لازم میدانیم تا اندکی فراتر رویم و پرسشهای دیگری را نیز با شما مطرح سازیم.
در آغاز میخواستم در رابطه به تأریخچه و نحوۀ فعالیتهای نشراتی رادیو نوا معلومات دهید و همچنان میخواهم بدانم که ساحۀ تحت پوشش این رادیو، چی حدودی را دربر میگیرد؟
◙ رادیو نوا، از سال ۲۰۰۶ میلادی، نشرات خود را شروع کرده است، که در ابتدا نشرات آزمایشی داشت و بعد از آن رفته رفته به نشرات اصلی خود رسید. اکنون، در حدود ۴ سال است، که ما در دو چینل مختلف نشرات داریم؛ یک چینل مشخص به زبان پشتو است، که ولایات حوزۀ جنوبغرب را احتوا کرده و در آن تمامی نشرات ما به زبان پشتو است؛ در باقی ولایات، نشرات رادیو، ۵۰ فیصد به زبان دری و ۵۰ فیصد به زبان پشتو است، که در مجموع، حدود ۲۲ ولایت افغانستان را، همزمان، زیر پوشش داریم. یعنی، همه روزه نشرات ۲۴ ساعته، از هر چینل جریان دارد. در پهلوی آن، از بخش خبری رادیو نوا، ۹ بار سرویسهای خبری، در طول روز پخش میگردد. باید متذکر شد، این دو چینل، که یکی به زبان دری نشرات دارد، به نام چینل مولانا جلال الدین محمد بلخی و چینل دومی، که به زبان پشتو نشرات دارد، به نام چینل رحمان بابا، مسما گردیده اند و نشرات ما طوری تنظیم شده که مردم، چه پشتو زبان و چه دری زبان، در هر کجایی که زنده گی دارند، از برنامه ها به زبانهای خود مستفید میشوند.
■ شما میدانید که با وجود رشد سرسام آور تکنالوژی رسانه یی، رادیو در میان وسایل ارتباط همگانی هر کشوری، به مثابۀ رساترین و فراگیرترین وسیلۀ اطلاعاتی، جایگاه خاص خود را حفظ نموده است. شما ازین زمینه و اعتبار بزرگ، چگونه و به کدام مقاصد بهره گرفته اید؟
◙ طوری که شما گفتید، رادیو، یکی از وسایل اطلاع رسانی بسیار سابقه دار و قابل دسترس به همگان است و واقعاً در زندگی بشر نقش بسیار مهم دارد. خوشبختانه، این رسانۀ مهم، تا اکنون، با وجود رایج شدن تکنالوژیهای نو و مدرن دیگر، جایگاه خاص خود را حفظ کرده است. به ارتباط اهداف رادیو نوا باید بگویم، که یکی از اهداف رادیو نوا، بلند بردن سطح آگاهی مردم و کمک نمودن به آنان در همه امور زنده گی است، به ویژه، آگاه ساختن مردم از اطلاعات و جریانات تازۀ کشور و جهان. هدف دومی رادیو نوا، ایجاد فضای سالم تفریحی، ذوقی و فرهنگی برای هموطنان عزیز ما میباشد. مردم افغانستان در مدت جنگهای متعدد، از نبود وسایل اطلاعات همگانی آزاد، که بتوانند در بازتاب دیدگاهها و اندیشه های شان به خاطر بهبود محیط زیست، در ساحۀ خصوصی و اجتماعی شان نقش اطلاع رسانی داشته باشد، رنج میبردند. رادیو نوا، در پهلوی سایر رسانه های متعهد کشور، تلاش دارد تا بستر لازم همدیگر پذیری را در جامعه مساعد سازد. درین زمینه، نقش سایر نهادهای اجتماعی در هماهنگی با برنامه های ارزشی، از اهمیت زیادی بهره مند میباشد. با طرح این مقدمه، میتوان ارزیابی کرد، که رادیو نوا، هدف خویش را تأمین اطلاعات، تعمیم فرهنگ دموکراسی، ترویج فرهنگ گفتمانهای ارزشی حقوق بشری و ایجاد بحثهای مفید در محور دولت ـ ملت سازی، گذاشته است.
■ آقای دهزاد! در جریانات سیاسی اخیر کشور، که بیشتر به انتخابات ریاست جمهوری و شوراهای ولایتی معطوف بود، تمام رسانه های اطلاعاتی کشور، از جمله رادیو ها، در بازتاب این مبارزات وسیع سهیم بودند؛ کدام یک ازبرنامه های رادیویی شما در زمینه های انتخابات، نقش آگاهی دهنده برای مردم را مؤفقانه انجام داده است؟
◙ انتخابات، برای افغانها، یک پدیدۀ نسبتاً نو بود و رسانه ها، بیشتر کوشش داشتند که انتخابات را پوشش وسیعتر بدهند. باید گفت، که در انتخابات ۱۳۸۸، رسانه ها، واقعاً، نقش بسیار برازنده داشتند و تمام رسانه ها تا حد توان کوشش کردند، که مسایل مربوط به انتخابات را زیر پوشش قرار دهند. در زمینه، آنچه را که ما انجام دادیم، تا حال، در رسانه های صوتی، سابقه نداشت؛ این یک گامِ تقریباً جدیدی بود که ما برداشتیم؛ زیرا یکی از پالیسیهای ما را، رسانیدن معلومات دقیق، بجا و تازه به تمام هموطنان تشکیل میدهد. بناءً در موضوع انتخابات، که یک موضوع حیاتی و ملی بود، ما با تمام امکانات و نهایت کوشش، همه ابعاد انتخابات را به گونۀ دقیق و بسیار سریع، در دسترس مردم قرار دادیم.
ما در جریان انتخابات، بدون درنظر گرفتن این که کدام نامزد مطرح است و هواخواهان بیشتر دارد، یا کدام نامزد مطرح نیست و بدون هیچگونه حق الزحمه یی، یک ـ یک ساعت وقت رادیو نوا را در اختیار نامزدهای محترم قرار دادیم، تا برنامه های خویش را بازتاب دهند. ما، روزانه، بیش از ۱۸ نامزد را به گونۀ متواتر، در برنامه های خویش داشتیم و این یک تفاوت بسیار کُلی با تمام رسانه ها داشت. تفاوت کُلی در این بود، که این یک مناظره برای پیدا کردن نقطه نظر خاص از یک نامزد نبود، این یک مناظره بین ما و نامزدها نبود، بلکه این یک مناظره بین تمام مردم افغانستان بود؛ البته در ساحاتی که زیر پوشش نشراتی رادیو نوا قرار دارند. مردم، پرسشهایی را پیرامون موضوعات و مسایل مختلف، از نامزدها مطرح میکردند و نامزدها، برای شان پاسخ میدادند. البته رادیو نوا توانست، که این سلسله را تعقیب کند و برای تمامی نامزدها و آنانی که شاکی بودند و از نظر مالی مشکلات داشتند، چانس بدهد. ما در بین نامزدها، هیچگونه تفکیکی به وجود نیاورده بودیم.
■ ابتکار شما قابل قدر است؛ میشود بگویید در گفتمانهایی که رادیو نوا، با اشتراک صاحبنظران، پیرامون انتخابات دایر کرده بود، شما از کدام کرکترها دعوت نمودید و از کدام سیماها استفاده کردید؛ یعنی به نظر شما، کدام سیماها برای شنونده ها مطلوب بود، تا مردم با نظریات آنان اقناع شوند؟
◙ طوری که شما میدانید، ابتدا سوژه یی برای یک برنامه تعیین میشود و سپس، از مهمانانی که ارتباط نزدیک کاری به موضوع دارند، دعوت به عمل می آید. به اساس این شیوۀ کاری، کرکترهایی که در میز گردهای رادیو نوا اشتراک میکردند، حتماً، ارتباط مستقیم کاری با موضوع برنامه داشته اند و ما در گفتمانها و میزگردها، نهایت کوشش کردیم تا مردم با ما باشند. ما مستقیماً، کدام پرسشی را از مهمانان کارشناس مطرح نمیکردیم نداشتیم؛ زیرا میخواستیم چانس پرسیدن به مردم داده شود.
باید گفت که ما، شنونده هایی از ولایتهای مختلفی مثل ارزگان، خوست، بدخشان و… داشتیم؛ بناءً این مهم بود که ذهنیت نو و پرسش نو به وجود می آمد. از مردمی که در بدخشان زنده گی دارند باید شنید که با چه مشکلی مواجه اند و در مورد انتخابات چگونه می اندیشند و مردمی که در قندهار و هلمند زنده گی میکنند، چه مشکل دارند.
کرکترهایی را که ما برای گفتمان انتخاب میکردیم، بیشتر در مسایل سیاسی کشور وارد بودند و به نحوی مسایل سیاسی افغانستان را تحلیل میکردند. ما معمولاً در گفتمانها، از وکلای شورای ملی، روزنامه نگاران برجسته، ژورنالیستان، مسؤولین رسانه ها و سایر شخصیتهای صاحب نظر دعوت به عمل می آوریم.
■ آقای دهزاد! برگردیم به سیستم برنامه ریزی رادیوی تان؛ شما چگونه میان برنامه های اطلاعاتی و برنامه های تفریحی تان تعادل برقرار میسازید و این تعادل آیا بر مبنای پالیسی نشراتی شما صورت میگیرد و یا بر اساس تقاضای شنونده های رادیو؟
◙ هر رسانه، از دیدگاه زمانی و مضمونی، دارای یک برنامۀ نشراتی میباشد. البته، در پهلوی برنامه ها، ما دارای راهبردهای معینی نیز هستیم، که نشاندهندۀ میکانیسمهای نشراتی، هدف نشراتی و مأموریت نشراتی ما میباشد. همچنان، ما دارای اصول و روشهای قبول شدۀ دموکراتیک هستیم، که محور آن را ژورنالیسم دموکراتیک تشکیل میدهد و بر بنیاد آزادی بیان متکی است.
دقیقاً، طوری که پیشتر گفتم، رادیو نوا در سطح ملی کار میکند و ما به اساس پالیسی و اهداف نشراتی که داریم، معمولاً یک برنامۀ کاری را میسازیم، که دربر گیرندۀ تمام موضوعات باشد و بر اساس آن تمام مردم از برنامه های ما مستفید شوند. به ارتباط برنامه های اطلاع رسانی هم بسته های نشراتی خود را داریم.
در ارتباط به برنامه های تفریحی باید بگویم که بر اساس نظرسنجیها و نظارتهایی که انجام شده، معمولاً کوشش نموده ایم تا به موضوعاتی اولویت داده شود که برای مردم جالب است. برای ما خیلی مهم است تا برنامه ها برای کتگوریهای مختلف سن و سال تنظیم گردند. ما تا حد امکان و توان سعی نموده ایم، به تقاضای شنونده های خود رسیده گی کنیم.
■ طوری که میدانیم، در نتیجۀ حاکمیت دو دهه جنگ و خونریزی در کشور، همه زمینه های اجتماعی، به ویژه معارف و ارزشهای فرهنگی ما، صدمات جبران ناپذیری را متحمل گردیده اند؛ رادیوی شما، به حیث یک رسانۀ متعهد، چه گامهایی را در راستای جبران این فرصتها، انجام داده است؟
◙ رادیو نوا، بلند بردن سطح آگاهی مردم را، یکی از اهداف خود قرار داده و ما برای رسیدن به این هدف، ترکیبی از برنامه هایی را که بر اساس گروههای سن و سال تنظیم گردیده اند، داریم. در این برنامه ها کوشش میگردد تا برای جوانان، معلومات آفاقی داده شود. بعضی مسایل به گونۀ کارِخانگی داده میشود، تا آنها روی آن کار کنند و تا یک هفته پاسخ آن را دریافت نمایند. برای برنده گان پاسخهای درست، جوایز تشویقی داده میشود. در تمام برنامه های تفریحی خود، نظر به تقسیمات روزانه، آزمونگاه ذهن داریم، که در آن، مسایلی چون جغرافیای جهان و افغانستان، تأریخ کشورهای جهان و افغانستان، مسایل مربوط به رسم و رواج و عنعنات افغانستان، مسایل مربوط به شهر، زبان، دین، مسایلی در ارتباط به مکاتب و کانکورها و دانشگاه ها، به نحو بسیار ساده و تفریحی ارایه میگردد و از آنها خواسته میشود تا در برنامه، سهم فعال بگیرند، که خوشبختانه، از این برنامه ها، نتایج بسیار خوبی هم داشته ایم. در پهلوی آن، ما به گونۀ منظم، در بخشهای مشخص آموزش و پرورش، صحت و بهداشت، کشاورزی و… برنامه های آموزشی داریم، که از سوی متخصصین مجرب، معلومات جمع آوری و توسط برنامۀ مربوط، به دسترس مردم قرار میگیرد. اینها، شیوه هایی اند، که با کاربرد هرکدام، میخواهیم سطح آگاهی مردم در موارد متعدد و مشخص بلند برده شود.
■ فرجامین پرسش برمیگردد به یکی از زیانبارترین پدیده ها در جامعه؛ یعنی ابتذال. میخواهم به برخی از برنامه های مبتذل شماری از رسانه ها اشاره کنم، که بیشترین لحظات زنده گی پُربهای جوانان را به هدر میدهند. به نظر شما چه مانعی وجود دارد که به هدف مجادله با ابتذال پذیری جوانان، در هر یک از برنامه های تفریحی مورد ذوق آنان، به گونۀ ابتکاری، مسایل آموزنده و اخلاقی گنجانیده شود؟
◙ با احترامی که به پالیسیهای هر رسانه داریم، اشارات شما در مورد برخی از آنها صحت دارد؛ ولی باید دقت گردد، که از یکسو موضوع پالیسی رسانه را داریم و از سوی دیگر موضوع هموطن بودن و ارزشهای ملی، اخلاقی و ارزشهای مسلکی مطرح است. وقتی یک رسانه برای مردم خود، با داشتن یک پالیسی مستقل کار میکند، به نظر من، خوبترین و مهمترین اولویت، همان شنونده اش است و این که چگونه شنوندۀ خود را مصروف میسازد. این واقعاً کار بسیار مهم و خطیری است، به شرط آن که در بُعد منفی آن نباشد و هدف آن صرفاً مصروف ساختن نباشند. موضوعات زیادی است که ما میتوانیم با آهنگ و موسیقی، نمادهای هنری و یا برنامه های تفریحی به مردم ارایه کنیم و شاید هم تاثیرات بیشتر داشته باشند.
تجارب بیشتر، در دنیا و افغانستان نشان داده است، که موسیقی خشک و خالی هم بسیار مورد قبول نیست؛ ولی اگر برنامه های ساده، که به گونۀ آموزشی ـ تفریحی، در یک سطح بلندتری ارایه شود، شنونده، در هر سن و سالی که باشد، لااقل، از آن چیزی گرفته میتواند و هم آن را به دیگران بازگو میتوانند.
■ آقای دهزاد، از صحبت و معلومات همه جانبۀ شما، اظهار امتنان میکنم؛ برای شما و همکاران تان مؤفقیتهای شایانی تمنا دارم.