تبعیض نتیجه ی مستقیم جنگ نخبگان است

1. به باور شما آیا تبعیض (قومی، زبانی و مذهبی) در افغانستان وجود دارد؟ اگر بلی، این تبعیض بر مبنای چیست، قومیت، زبان، مذهب و یا هر سه؟ لطفاْ توضیح دهید و اگر ممکن است چند مثال هم ارايه کنید؟

در افغانستان چهار نوع تبعیض نهادینه شده است که مهمترین آن قومی است، بعد زبانی و بعد مذهبی و یک بخش بسیار عظیم آن جنسیتی است. این تبعیض‌ها رمز تمام پس ماندگی ها، مشکلات، جنگ و فروپاشی های نظام های سیاسی، تلفات و هدر رفتن فرصت ها همین چهار تا است.

در تبعیض قومی، ساختار سازمان سیاسی افغانستان طوری است که بر اساس محور برتری قومی بنا شده است و شروع آن از زمان عبدالرحمن خان است، ولی آغاز تئوریزه شدن آن در زمان حببیب الله و امان الله توسط محمود طرزی بر می گردد. بعدا در زمان خاندان آل یحی (هاشم خان، داوود خان و..)این موضوع به اوج خود رسید و درست مثل نازیسم در اروپا عرضه به اجرا گذاشته شد..

مفهوم تبعیض قومی این است که تمام سیاست، اقتصاد، فرهنگ، تاریخ، ارزش‌ها، مدنیت گذشته و آینده، همه بر محور ارزش های یک قوم بنا می شود.. و هر آنچه غیر از این باشد، یا باید نابود شود و یابه نفع آن قوم تغییر کند. مثل نام کارته چهار را که به شیرشاه سوری، یا افشار نانکی را به خوشحال خان تغییر دادند که هیچ ربطی با تاریخ و مردم ما ندارد. یا نام هایی مانند شیرخان بندر که نام قبلی آن قزل قلعه بود، و یا اسفزار یا سبزوار را تبدیل کردند به شیندند. در حالی که گذشته ازاین که شیندند نه زیبا است و نه آن معنی را می رساند ولی قطعا گسست فرهنگی را به دنبال دارد. هرات، کوه توره بوره نیست که ناشناخته باشد ، هرات هنوز کانون فرهنگی کشور ماست  و مرکز مدنیت  چند صد ساله. با این تغییرات دیگر تاریخ معروف اسفزاری را نمی شناسیم. جد هفتم و هشتم من از سبزوار آمده است؛ نه از شیندند. شما مه بامیان بروید بالای قبر جد هشتم ما نوشته شده است: میر سید علی سبزواری که زیارت عام است. همین طور نام های فراوان دیگر جاها. حتا نام های موسسات فراوان مثل پوهنتون و دانشگاه، و سایر پوه پوه ها در نام های علمی. حتی در قانون اساسی فعلی ماده 11 آن بسیار مسخره است وقتی که از  «مصطلحات ملی»  سخن می گوید، چیزی که در هیچ جای جهان وجود ندارد و با هیچ عقل سلیمی جور در نمی­آید. آیا کمپیوتر و  مایکروسافت علمی است ولی ملی نیست؟. چون ملی نیست نمی توانیم این راداشته باشیم! به همین گونه چیز های دیگر.

 نمونه برجسته آن در بن است که آقای ستار سیرت از ۱۴ رای 11 رای می گیرد، رد می شود، به این دلیل که گرداننده‌های بازی پشتون‌ها هستند یا عنصر پشتون در آن بسیار قوی است و آقای کرزی با ۳ رای ، به دلیل پشتون بودن و بارکزی بودن رئیس جمهور می شود.. این به معنای خوب یا بد بودن آقای کرزی نیست، اصلا بحث اشخاص و افراد نیست. بحث نهاد و سازمان های اجتماعی، سیاسی و رسمیات کشور است که بر همین اساس بنا شده است. همین طور ساختار ریاست جمهوری را ببینید مثل یک چیدمان بسیار مسخره است که همیشه یک پشتون باید در راس باشد و در پایین آن سه تای دیگر در جنگ است برای اخذ مقام های اول و دوم و سوم . گذشته از آن افغانستان تنها چهار قوم نیست، ولی بین این چهار زد و خورد است. یا سرود ملی را گفتند که حتماً باید از زبان فارسی دری به زبان پشتو برگردانده شود و یا پول را اگر ببینید نیز. زبان روزانه و رسمی و داد وستد افغانستان تا بوده چنین بوده  و تا هست چنین هست،ً به زبان فارسی بوده، اما در پول که یکی از سمبولهای بسیار خاص ملی است، فارسی وجود ندارد. به همین گونه انواع و اقسام مسائل دیگر. این ها نمونه های تبعیض قومی است که قانونی و نهادینه شده است.

 در بخش مذهب، اینکه باید مذهب حنفی باشد، اگر دقت کنید در قانون اساسی مذهب جعفری را در اثر دادخواهی ها یا فشار به خصوص مرحوم آیت الله محسنی درج شد، که یک چیزهای در حاشیه برای شیعه ها هم بگذاریم، درست نیست و  این تبعیض است. یا جای گاه قانونی مذاهب دیگر، در رسمیات وجود ندارد. هرچند در قوانین، محاکم و قضات تغییرات آمده، همه بر اساس فقه حنفی می چرخد. پس سرنوشت سیک ها چی می شود؟ نتیجه ی این گونه تبعیض هاست که هموطنان سیک ما دسته دسته کشور را ترک می کنند؛ ریا که برآن ها تبعیض مذهبی اعمال می شود. تازه این ها زیر بیرق مثلا دموکراسی است، وای اگر طالبان بر گردند یا رژیم هایپیش از سال1357.

 از نظر زبانی تبعیض این است که شما هر کاری می کنید اگر فارسی درست گپ بزنید فوراً به جاسوسی ایران متهم می شوید. حتی کلمه فارسی و دری را تاب نمی آورند. پشتو زبان ها حق دارند که به فارسی زبان ها بگویند که این طور بگو یا این طور نگو.  ولی یک فارسی زبان حق ندارد به پشتون/ افغان بگوید که به لهجه پیشاوری گپ نزن. چون به اصطلاح از تابوها است. تمام اصطلاحات ارتش افغانستان را عمداً به زبان پشتو تغییر داد‌ند. بسیاری از اصطلاحات اداری و زبانی فراوان است که باید به زبان پشتو باشد. همه می دانیم که در زمان شاه محمود خان، شاه یک فرمان داد و می‌خواستند زبان فارسی را کاملاً از بین ببرند. داستان های وحشتناک گل محمد مومند یا همین اسماعیل یون را همه خبر دارند. پس این ها تبعیض زبانی است.

در باره ی تبعیض جنسیتی در افغانستان هنوز زن یک انسان نیست. زن جزء دارایی ها و املاک یک مرد است. مثل خانه، زمین و… است. اتفاقا در بعضی مسائل حتی زن ارزش درجه سوم دارد. در بعضی از مناطق شمال کشور زن را از سگ هم پایین‌تر می‌شمارند. می گویند که: «زن جفا، سگ وفا» یعنی از سگ پایین­تر می آورند. یا این که خرید و فروش می شود، بین دو نفر جنگ می شود، ولی تاوان آن را باید یک دختر معصوم بپردازد. این متاسفانه، در بین تمام اقوام کشورساری و جاری  است .

2. تعریف شما از تبعیض چیست؟

تبعیض در لغت، ترجیح یا برتری دادن یک چیز بر چیز دیگر است. اما در اصطلاح، تحمیل ارزش ها ی یک قوم یا گروه یا دست بر تمام گروه ها و اقوام و دسته ها است.

3. لطفا یک یا دو خاطره ای که خودتان یا یکی از دوستان تان مورد تبعیض قرار گرفته باشید را با ما شریک سازید؟

بلی. ما بزرگ شده زمانی هستیم که تبعیض بیداد می کرد. در مکتب ابتداییه یک استاد داشتیم که از سادات کنر بود. نامش مظفر خان بود. ما در صنف چهار بودیم. از عجایب این که هم معلم پشتو بود هم قرآنکریم بود. آدمی درویش مشرب هم بود، پاک و بی الایش هم بود. این خاطره از او هیچ وقت یادم نمی رود که می‌گفت: «فارسی در اصل پارسی بوده است. پارسی از ریشه پارس است. پارس در لغت “عو عو سگ را گویند”،  چنانچه سعدی علیه الرحمه می‌فرماید:  دیشب سگ ها تا سحرگاهان پارس کردند. پس فارسی ‌زبان سگان است. این را مکرر می گفت و نیز توهین های دیگر. در ادارات هم غیر از تبعیض چیزی نمی دیدیم، در واقع نسل ما غیر از تبعیض چیزی ندیده است. بارها در برخورد های شخصی  و حتی در همین نظام دموکراسی دوستان افغان ملتی به من مراجعه کردند که تو این حرف ها را نزن،  باز ما از تو پشتیبانی می کنیم. توهین و فحش ها فراوان بوده است و هست و خواهد بود.  

4. لطفا در باره تاریخچه تبعیض در افغانستان اشارتی بفرمایید؟

از وقتی که بشر بوده است، تبعیض هم بوده، اما وقتی نظام‌های مدرن و ملی به وجود آمد، تبعیض هم مدرن شد و شکل و شمایلش تغییر کرد و پیچیده شد. تفاوت مدرنیته این بود که توان مندی و صلاحیت‌ها بر اساس همین کاغذ پاره‌هایی که به نام قانون، نظام نامه، لایحه، مقرره و طرزالعمل یاد می‌شوند، تعیین ‌شود. اما تبعیض را هم قانونی و مدرن ساختند و موسسات بر اساس آن بنایافتند با شکل و شمایل پیشرفته. هرچند قانون قراردادی است بین مردم یک جامعه که در شکل دولت تمثیل می‌شود، اما شکی نیست که تبعیض قانونا همیشه و همه جا بوده وهنوز هم هست. حتا در نظام‌های مدرن مانند: نازیسم در آلمان، فاشیسم در ایتالیا، تبعیض نژادی در آفریقای جنوبی و تبعیض‌های فراوان دیگری که همین حالا در همه کشورها جاری و ساری است. هنوز تبعیض علیه سیاهان در سراسر کشور های غربی بیداد می کند و سازمان‌های مختلفی برای دفاع از حقوق سیاهان و حمایت اقلیت ها و جنگ علیه تبعیض و چی و چیها سرگرم پیکار. اکثر زندانی‌های امریکا سیاه پوستان هستند. تبعیض در کشورهای ماهم هست.  در ایران و پاکستان علیه افغانی‌ها،  در کشورهای خلیج علیه کارگران خارجی جاری و ساری است. ایران غربی و شمالی با ایران جنوبی (سیستان و بلوچستان) قابل مقایسه نیست. پنجابی ها علیه دیگران در پاکستان. تبعیض در همه جا است، اما بنا است که نباشد. تبعیض یک کشور را در خودش  بسته و زندانی می­کند. مثلا یک قلعه دارید ولی همه کلکین‌های آن به داخل قلعه باز شود و بیرون و زیبای‌های طبیعت را هیچ نبینید. این می شود تبعیض که یک عده هست و یک عده نیست. این عده معمولاً اقلیت ها یند. اما تبعیض نتیجه ی مستقیم جنگ‌های نخبه‌هاست. وقتی یک الیت به قدرت می‌رسد، طبعا قدرت را ایلا نمی دهد. ما و شما که در 20 سال دیدیم. حتا یک مامور ترافیک خوش ندارد که جای خودش را ایلا کند، چه رسد به رییس جمهور که جای مهم دارد. به این خاطر دست به یک سری کارها می زند که خود به خود به سوی تبعیض می رود. یعنی یک سلسله قوانین و مقرره‌ها را می‌شکند. همین که شکست، تبعیض است. مثلا خبردارید از ارگ چند نامه رسمی به بیرون درز کرد که گفته بود در فلان گروه پولیس تاجیک نباید باشد. یا آن جنرال طاقت دیوانه در تیلویزیون گفت که این سرزمین افغانستان از پشتون‌ها است، توسط پشتون‌ها… و دیگران حرام زاده هستند. یا اسماعیل یون در آن کتاب مسطابش (سقاوی دوم) که پر از تبعیض است.

فارسی‌زبانان هم نسبت به دیگران تبعیض دارند و در این جای شک نیست. اما بحث روی نهاد است. اگر تبعیض بر محور فردی باشد فرق دارد با تبعیضی که قانونی می‌شود، نهادینه می‌شود، سازمانداده می‌شود، یا تبعیض موسساتی و نهادینه شده خطرناک است. مثلاً زمانی شیعه‌ها حق نداشتند در سازمان‌های خاص اجتماعی باشند. مثلا هزاره‌ها حق نداشتند در دانشکده افسری، وعلوم سیاسی باشند. یا مثلا تبعیض‌هایی که نسبت به هم وطنان دیگر مان اعمال می شود و ما سکوت می کنیم، چیزی نمی گوییم. اینجاچند یهودی هم بود که رفتند. این هانشان می دهد که  تبعیض در مملکت ما سازماندهی شده است. روح قانون ما تبعیض آمیز است. حتا قانون اساسی تبعیض آمیز است. فراوان آدم می بیند که تبعیض اعمال می شود.  معنای جمهوری اسلامی افغانستان این است که هموطنان سیک و هندو دیگر از این مملکت نیستند. آقای دانش محبت کرده در قانون اساسی آورده که دین دولت افغانستان اسلام است و دین که دولتی شد؛ تبعیض است.

مراحل اولیه نهادینه شدن تبعیض سیاسی در افغانستان چگونه بوده است؟

من فکر می کنم، از زمان حبیب اللهآغاز شدو در مشروطه دوم، امان الله خان نهادینه شد، وقتی که قانون سازی و نو آوری را شروع کردند. مغز متفکر آوردن تبعیضات در کشور ما آقای طرزی است، شروع می شود. اعمال آن در زمان خاندان آل یحی می شود. بردن آن در سطح ایدئولوژی‌های حاکم آن زمان که نازیسم بود، یا موسساتی کردن در این زمان شروع می شود. امان الله خان برده داری پدر کلانش را ممنوع کرد، این بسیار خوب ،  اما در مملکتی که در 1920 برده داری ممنوع می شود، شرم آور است. از اول نباید می بود. چیزی نیست که آدمی مرحمت کند و به خورد مردم بدهد. اما امان الله خان بسیار چیزهای دیگر را جایگزین برده داری کرد. ولی تمام ملکت را برده ساخت. حتی پشتون ها را برده ساخت. تبعیض در داخل پشتون ها  هم هست و اکثریت شان هم ضرر کردند، بیسواد ماندند و مدنی نشدند، ولی الیت پشتون از آن بهره های کلان بردند. در داخل هزاره ها و تاجیک ها و ازبک ها هم هست. هیج کسی از آن در امان نمانده است و هیج کس از این مسایل سود نبرده است. این ها هم نخبه ها یشان سود بردند.

چرا تاریخ افغانستان در باره رنج‌های اقلیت ها سکوت کرده است؟

چون تبعیض است. ما چیزی به نام تاریخ افغانستان نداریم. شاید من یکی از کسانی باشم که بعضی از این تابوها را شکستم. گفتم سه دروغ بزرگ «وحدت ملی، دولت ملی و هویت ملی» است، چون ملتی وجود ندارد. اولین کسی هستم که گفتم ملتی وجود ندارد. برنامه ای برای رفتن به سمت ملی سازی هم نداشته ایم و تا همین الآن هم نداریم. تاریخ ملی افغانستان وجود ندارد. تاریخ هایی که داریم به شمول تاریخ جناب غبار[1] (که بعد از توقیف آن، من درسال 1357 آن را در ایران چاپ کردم) یا «افغانستان در پنج قرن اخیر»[2] تاریخ‌های ملی مملکت نیستند. ما هنوز صبغه اصلی را نمی دانیم که ملت افغانستان کیست. پس مرحوم غبار مجبور شده است که تاریخ سازی وخیال پردازی کند. مثلی که در کشورهای دیگر هم چنین خیال پردازی شده است. مرحوم فرهنگ هم بر همان بنا کتابافغانستان در پنج قرن اخیر را نوشته است. اصل و اساس تاریخ رسمی افغانستان را «انجمن تاریخ» زیر نظر نعیم خان، برادر داوود خان،که  می نشست بالای میز و می گفت که این طوری بنویسید ، این طوری ننویسی؛ نوشت. مثلا شخصیت‌های عجیب و غریبیساخته شده است که هیچ وجودخارخی و واقعی ندارند. نازو ادی هیچ وجود ندارد. ملالی هم خیال پردازی است از هوتک ها هم داستان های عجیب و غریب ساختند. داستان هایمزار  شیر سرخ و جرگه ملی احمدخان و… لقب ملی به او دادن خودش فاشیستی است و تحت تاثیر اتاترک داده شد.

5. به نظر شما در منازعه نیم قرن اخیر مسائل قومی، مذهبی و زبانی در شعله ور کردن آن چقدر نقش داشته است؟

بسیار فراوان. چرا ما با طالبان و پاکستان می‌جنگیم؟ ملت افغانستان با طالبان نمی‌جنگد، الیت پشتون یا پشتونیست ها با هم می‌جنگند. از آن طرف حمیدگل و نصرالله بابر و اسد درانی و غیره پشتون هستند انورالحق احد، حامدکرزی اشرف غنی از این طرف همه پشتون هستند. چون بعد از دروغ کلانی که در زمان امان الله خان ساخته شد  و در زمان هاشم خان، شاه محمود خان و داوود خان آمدند و موج سواری کردند و ما جنگ را با پاکستان شروع کردیم. ما از ۱۹۴۷ جنگ را با پاکستان شروع کردیم. ما چشم به خاک پاکستان داریم، چرا مرز را به رسمیت نمی شناسیم، مگر می شود در دنیای معاصر بگوییم که این مرز را به رسمیت نمی شناسیم؟ به این خاطر که تمام انرژی و خون افغانستان در میز قمار دیورند و جنگ الیت پشتون های این طرف و آن طرف گذاشته شده است. حتی ما از 1947 تا امروز دولت در داخل دولت داریم، وزارت سرحدات و قبایل یعنی چه؟ در هیچ کشور روی زمین، چنین وزارتی وجود ندارد. پشتو تولنه یعنی چه؟ مخارج پشتو تولنه از یک وزارت بالاتر بود. حالا کار ریاست قبایل چیست؟ جنگ زرگری با پشتون های آن طرف است. به آن ها پیسه می دهند، تجهیز می کنند و پس می فرستند. خلاصه از این دست کارها می کنند. یعنی این که اساس تمام مشکلات و جنگ هایی که داشتیم و داریم همین مسأله پشتون بازی است و افسانه ای که آن ها ساخته­اند.

6. به نظر شما در افغانستان کدام اقلیت ها بیشتر مورد تبعیض قرار می گیرند؟

در انسان‌شناسی  افغانستان ۴۴ قوم را، شناسایی کرده اند، بعضی تا 50 تا هم گفته اندو بعضی کمتراز آن. به هر حال، یک موسسه در لندن است و  به نام «حقوق اقلیت ها[3]» نشریه داردکه مخصوص اقلیت ها است. یک شماره هم در باره اقلیت های افغانستان توسط یک افغانستانی به نام جواد نوشته شده است و نوشته است که افغانستان کشور اقلیت‌هاست. خود پشتون ها هم اقلیت هستند، تمام مردم ما رنج بردند، صرف نظر از قومیت شان. به نظر من آن قدر رنج، ضربه و ضرر را که پشتون های عامی و بیچاره کشیده اند، دیگران نکشیده اند. از نظر فرهنگ آنقدر که آن ها ضررکرده اند و عقب مانده اند دیگران نیستند. هزاره ها هر طور شده خود را رسانده اند، تاجیک ها خود را کشیدند، و ازبک ها در سی سال گذشته خود را به سرعت رساندند.اما جنگ هنوز استخوان پشتون های ما را می شکند. هر دو طرف پشتون است، دولت پشتون است، مخالفش هم پشتون است. تاریخ ما پر از همین داستان بوده است. تاریخ افغانستان پر از این نوع  درگیری ها است.. بنابراین، همه ضرر کردند و می کنند. شما نمی توانید در خانه ای که آتش افتاده، در گوشه دیگر آن پارک سبزی بنا کنید، محال است. آلبر کامو سخنی در باره طاعون دارد: وقتی طاعون وارد یک شهر شد؛ تنها دروازه خانه مرا نمی زند، در خانه همه را می زند. یا مثلا کرونا تنها تاجیک را نمی گیرد، شیعه را نمی گیرد، ازبک را نمی گیرد، همه را می گیرد. بنابراین، فاجعه ای را که فاشیسم و پشتونیسم در افغانستان خلق کرده است، همه را گرفته و همه را می گیرد و همه از آن ضرر کردندو می کنند. مثال دیگر، نتیجه مستقیم تعداد مدارسی که در مناطق پشتون نشین آتش زده شده است، و چند بار ساخته شده است، همین است. مخرج صدقش این است که بچه پشتون فرصت فکر کردن و تحصیل کردن را ندارد. بی سواد می ماند و از آن ها بهترین طالب ساخته می شود، بهترین آدم اجیر از آن ها ساخته می شود.         

7. به نظر شما عوامل تبعیض در کشور چیست؟

از کشور تا کشور، از زمان تا زمان فرق می کند. ولی 99 درصد برای کنترل قدرت است. به خاطر قدرت امان الله و بعد خاندان آل یحی که هیچ ریشه ی در این ملک نداشتند. دو مشکل ایجاد کردند که تا هنوز نتوانستیم آن را حل کنیم، یکیایجاد تضاد با پاکستان که 80 درصد انرژی مملکت به همان جا می رود. یکی دیگر نفاق قومی درداخل مملکت. گفتند که این قوم برتر است و زبان پشتو مادر تمام زبان ها است و داستان های عجیب و غریب دیگر. ما امروز تاوان آن ها را می پردازیم. به یک بچه پشتون چیزهایی گفتند که برای همان ها کشته می شود. به خاطر پشتون والی کشته می شود. ایده هایی که  در جامعه ی امروزی منسوخ هست.

8. بیشترین تبعیض در کدام زمینه ها است، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی؟ لطفاْ هر مورد را جداگانه توضیح دهید و اگر ممکن است مثالی هم ذکر کنید. (مانند تخصیص بودجه، توسعه زیر بناها، درجه بندی ولایات،  دسترسی به منابع مالی و قدرت، استخدام ها، دسترسی به آموزش، مسایل زبانی و غیره)

به نظر من دو حوزه بسیار فربه تر است. یکی سیاست و دیگری اقتصاد. بقیه به تدریج قرار می گیرند. نمونه تبعیض های سیاسی است که در 20 سال اخیر در زمان بازی دموکراسی، حقوق بشر، جامعه مدنی و سایر دروغ های عجیب و غریب که آمریکایی ها آوردند، آقای کرزی پشتون‌های آن طرف مرز را در این طرف مرز و در مناطق غیر پشتون نشین به همان شکلیجا بجا کرد که در زمان گل محمد مومند، یا در زمان نادر خان و شاه محمود خان و داود وجود داشت. چرا این کار را می کنند، به خاطر قدرت است. چون آن ها اکثریت می شوند و قدرت بیشتر پیدا می کنند. اصلا این تئوری اکثریت و اقلیت با این نگاه فاشیستی است. در این کار حامد کرزی، محمد گل مومند، شاه محمود، اسماعیل یون و داوود خان هیچ فرقی ندانرد. با نگاه قوم سالاری این مملکت هیچ وقت به جایی نمی رسد.

طبعا وقتی شما قدرت داشتید، بر اقتصاد نیز کنترل دارید، به همین خاطر مناطقی از افغانستان است که شبیه قرن 12 یا 11 تاریخ همین سرزمین باشد. تا این حد متروک شده است، از طرف دیگر مناطقی است که ۵۰ سال پیش در آن سرمایه‌گذاری کلان میلیونی شده است. خود این ها نشان می دهد که چگونه برخورد شده است. شاید هزاره ها به تعداد شمار اعداد سومین قوم این مملکت باشند. کشته داده اند، مالیات می‌دهند، به بردگی کشانده شدند و هزار و یک بدبختی دیگر. اما در در تمام جغرافیای افغانستان جایی به نام هزاره جات وجود ندارد. از آن طرف به مرز شرقی که به سوی پاکستان می روی نگاه کنید هر ۱۰ هزار نفر را یک ولایت ساخته اند، ولی اگر جاغوری را ببینید، بالای یک میلیون نفر است و هنوزهم یک ولسوالی است. تعداد ولایت‌های مشرقی، بیشتر از ولایت های مرکز، جنوب و جنوب غرب است. برای این که به هر اندازه تعداد ولایت داشته باشید، وکیل انتخاب می کنید، و در تصمیم گیری ها دست بالا دارید.

پس دو چیز بسیار مهم است اقتصاد (پول) و قدرت. این دو لازم و ملزوم همدیگر و دو روی یک سکه است.

 در نتیجه به جای این‌که افتخار کنید فرزند این سرزمین (هندو، سیک، تاجیک مهم نیست) هستید، در اروپا رفته در ناسا کار کنید، واکسین را کشف کنید، شما به گذشته ها و مرده ها افتخار می کنید. به جای این که بگویید سهم کشور ما در جهان ورزش یا تکنولوژی که به سرعت نور در حال افزایش است، چیست؟ سهم ما در هنر چیست؟ در تولید فکر چیست؟ فکر نمی کنید، بلکه فکر می کنید که سهم من در پول گدایی که نسل اندر نسل گدایی کردیم، چه اندازه است. چون فرهنگ ما عقب مانده است. ما از نظر فرهنگی هنوز وارد قرن ۱۹ نشدیم چه رسد به قرن 20 و 21. .

10 تقسیم ثروت در افغانستان را چگونه می بینید و تاثیر آن بر منازعات اجتماعی چیست؟

یکی از مسائل مهم در تاریخ بشری سیاست زمین است. زمین چطور توسط دولت اداره و کنترول می شود. در افغانستان از 1880 تا امروز وظیفه دولت ها این بوده است که زمین های خوب و فراوان را به یک قوم بدهند. حتا زمین یکی را که چند نسل کشت کرده از او بگیرند و به دیگری بدهند.

سرمایه گذاری ها: چرا این همه سرمایه‌گذاری در بغلان می شود؟ چون در آن جا را پشتونهای ناقل را ساکن ساختند. به اندازه ای که تا مرز تاجیکستان را پشتون ساختند. نمونه دیگر سرمایه گذاری که در کانال ننگرهار شد، این همه پول خرج کردند، برای مالته و زیتون. اما داستان این است که زمین آن جا پر از سنگ بود، زمین های کلان رودخانه. از کجاها چقدر خاک آوردند و ریختند، آب ریختند تا خاک زیر سنگ ها را پر کرد. آن قدر آوردند تا سنگ ها گم شد و بعد درخت کاشتند. در حالی که اگر این کار را در دیگر جا می کردند، ثروت خیلی زیادیبسیار زودتر  به دست می آمد. یا سرمایه گذاری بسیار بزرگی که در  وادی هلمند کردند. اگر ما این سرمایه گذاری را روی پسته طبیعی بادغیس می‌کردیم، بادغیس بسیار ثروت مند بود، حالا بادغیس بی اندازه فقیر است. همین طور غور. هزاره جات تا هنوز با هم وصل نیست. در 20 سال اخیر یگان سرک وصل شد. از چارکنت تا بامیان یک وجب سرک پخته نداشتیم. در حالی که اگر عدالت باشد، کشور باشد، یکی از راه های درآمد زای امروزی دنیای ما توریسم است. و یکی از جاهایی که بسیار درآمد برای کشور می آورد بامیان و بند امیر و بودا است.  در دهات بسیار دوریک منطقه سرمایه گذاری می شد و سرک ساخته می شد، ولی در شهرهای بزرگ این کار را نکردند. بنابراین، ثروت نه تنها عادلانه توزیع نشدهاست، بلکه بسیار تبعیض آمیز هست، بوده و خواهد بود.  

• یکی از مسائل دیگر آمار نفوس کشور است، آیا عدم شمارش نفوس ناشی از ضعف اقتصادی است، یا عوامل دیگر هم دارد؟

معلوم است. شمارش نفوس الفبای هر کار برای توسعه، برای فرهنگ و برنامه ریز است.. اگر شما ندانید مثلاً در عروسی که برنامه ریزی می کنید، چقدر مهمان دارید، شما نمی توانید بگویید چقدر نان درست کنید. اگر شما ندانید که تعداد نفوس مملکت شما چقدر است، شما نمی توانید برنامه ریزی و پلان کنید. یکی از این دروغ ها این است که می‌گویند دومیلیون کوچی داریم. اما این کوچی ها آدم های صنف دوازده هم دارند. چون آدم کوچی در حال حرکت است، اگر ساکن شد کوچی نیست. کوچی ها با این که پشتون هستند یک امتیازهای عجیب و غریب کلان دیگر هم دارند. این ها برای سرکوب اقوام دیگر درست شده اند. بارها از آن ها استفاده شده است. ستون فقرات طالبان کوچی است. ستون فقرات نظام خاندان آل یحی کوچی بود. آن هایی که چند بار شمالی و کابل را چور کردند، کوچی بودند.

حالا چرا از سر شماری می ترسیم. در طول این مدت کارهای عجیب و غریب کردیم، اما سرشماری که بسیار ساده است نکردیم. اگر ما سرشماری را با همان کاغذ و قلم افغانی شروع می کردیم، تا امروز حداقل یک آمار    59درصدی داشتیم که چقدر نفوس هستیم. چرا سرشماری نمی شود؟ اگر سرشماری شود تئوری اکثریت و اقلیت به هم می خورد و این نباید به هم بخورد. این تابو است، از اسرار مگو است.

ما همه کارها را سرچپه می کنیم. به جای این که ریشه درخت را آب بدهیم، از برگ ها شروع می کنیم. کارت الکترونیک به وجود می آوریم، برای کی؟ برای مردمی که تعداد شان را نمی دانیم. حتا یک بار از یکی شان پرسیدم که چقدر کارت الکترونیک باید چاپ کنید یا آماده داشته باشید؟ گفت نمیدانم! این ها مثل همان خانه در هوا است. تهداب ندارد، پایه ندارد. این یک کار عمد سیاسی است که اقتصاد و قدرت نمی گذارد واقعیت روشن شود تا تعداد نفوس مملکت فهمیده شود.

ما در دنیایی زندگی میکنیم که فرد مهم است، اینکه قبیله ات چیست؟ قومت چیست؟ این بسیار موضوع تمسخر آمیز است. یک نفر نیاید به جرم هزاره بودن یا پشتون یا ازبک یا تاجیک بودن زندانی شود، اگر خاین یا دزد است، به زندان برود. هرکس مرتکب جرمی شد باید زندانی شود، پس قانون با فرد طرف است. قانون اساسی می گوید جرم امر فردی است. اگر ما کتله ای و رمه ای فکر کنیم، یک جنگ دایمی در بین کل مردم افغانستان به وجود می آید و همه می گویند ما زیاد هستیم. همه اقوام افغانستان می‌گویند ما زیاد هستیم، هزاره ها می گویند ما زیاد هستیم، تاجیک ها می گویند ما هستیم، پشتون ها از همه بالاتر هستیم و دیگران می آیند. بنابراین، این کاملا یک کار عمدی است. عدم شناخت نفوس مملکت کار عمدی و سیاسی بوده و هست. کسانی می ترسند که اگر جمعیت مشخص شود، همه می دانند فعل و انفعالات چیست. یکی از چیزهای نهادینه این است که آمار و ارقامی که اعلام می شود، دروغ است. به خاطر این که خارجی ها را فریب بدهند و پول های کلان تر به دست بیاورند. نمونه آن مکتب های خیالی، معلم خیالی، سرباز خیالی و.. است. معنی اش این است که برای گردانندگان این مملکت، کوه و دشت و دامان و مردمش ش به اندازه دو پول ارزش ندارد. در این که روزگار مردم چه می شود اصلا مهم نیست. فقط برایشان همان سودهای موقت مهم است و السلام. این همان الیت های قومی حاکم بر قدرت مملکت هستند.

12. چه راه کاری را برای منع تبعیض پیشنهاد می کنید؟

راه حل بسیار فراوان گفته شده، چندین راه حل داده شده است. به نظر من راه حل پشتونیزم، تاجیکیزم نیست. راه حل پشتونیزم، اوزبکیزم یا هزاره ایزم نیست، این ایزم­ها فاجعه را بیشتر می کند. ما باید به طرف قانون محوری برویم، حالا نامش را دموکراسی می گذارید، عدالت اجتماعی می گذارید و… باید به طرف ساختن یک دولت فراگیرملی برویم. چیزی که ما نتوانستیم ایجاد کنیم دولت فراگیر ملی است. یک دولت ملی که نگاه و توجه و اساس کارش همه شمول باشد. همه در نگاه او یکی باشند. مطابق قانون باشد. نشود که نمایندگان مجلس قانون­گذاری افغانستان بی سواد باشند. کسانی باید بروند که بفهمند چطور قانون بسازند و چطور از قانون حراست کنند.

این که چطور به طرف دولت ملی می رویم، راه حلش این است که آگاهی اجتماعی بالا برود. ما باید روی معارف، روی دانشگاه ها و نهادهای اکادمیک بسیار سرمایه گذاری کنیم. ما باید فرهنگ را تغییر دهیم، ذهنیت ها را تغییر بدهیم که اگر این طور نشود هیچ تغییری ایجاد نمی شود.