«صلح نباید آرامش پیش از توفان باشد»
به رسمیت شناخته‌شدن حقوق اساسی گروه‌های مختلف اجتماعی، از جمله زنان، مردان و اقلیت‌های قومی از موضوعاتی که از آغاز روند صلح توسط فعالان مدنی مورد تاکید قرار گرفته است. به باور این افراد، صلحی که این موضوع در آن نادیده گرفته شود، قابل قبول نیست.
اسماعیل ذکی، فعال مدنی، در گفت‌وگویی با شبکه‌ی جامعه‌ی مدنی و حقوق بشر (از این به بعد «شبکه») می‌گوید، صلح زمانی فراگیر و قابل قبول خواهد بود که در آن، حقوق تمام اقشار به رسمیت شناخته شود و سهم انسانی آنان در نظر گرفته شود. «صلحی که در آن حقوق و آزادی‌های افراد در نظر گرفته نشود، صلح نیست و به عبارتی آرامش پیش از توفان است؛ یعنی صلح ناپایداری است که جنگ دیگری از پی آن می‌آید.»
شبکه: ارزیابی‌تان از آن‌چه تا کنون در گفت‌وگوهای صلح اتفاق افتاده است، چیست؟
ذکی: بر اساس آن‌چه تا کنون از مصاحبه‌های دو طرف شنیده‌ایم و اطلاعاتی که کمابیش به دست می‌آید، متاسفانه طالبان هنوز انعطاف لازم و اهمیت مورد انتظار نسبت به صلح را از خود نشان نداده‌اند. از سوی دیگر این گروه متاسفانه خشونت‌های خود را بیشتر کرده و حملات خود را در برخی ولایات افزایش داده است، حتی برخی از بخش‌های دو ولایتی که بیشتر به عنوان ولایات امن از آن یاد می‌شد را نیز نا امن کردند. در کل می‌خواهم بگویم گفت‌وگوهای صلح به سمت و سوی مثبتی نرفته است و زیاد امیدوارکننده نیست.
شبکه: به نظر شما انتظار تغییر دیدگاه طالبان در مورد موضوع زنان تا چه اندازه منطقی است؟
ذکی: من اصلا به انعطاف‌پذیری طالبان در این مورد باور ندارم. در یک کنفرانس ویدیویی که با آقای خلیل‌زاد داشتیم نظر ایشان را هم در مورد تغییر دیدگاه طالبان پرسیدیم و پاسخی که گرفتیم این بود که، طالبان می‌گویند ما طالبان دهه‌ی 90 نیستیم؛ این ادعا می‌تواند دو تعبیر داشته باشد، یکی این‌که طالبان خشن‌تر از دهه‌ی 90 شده‌اند، دیگر این‌که ممکن است انعطاف‌پذیر شده باشند. حداقل در مورد حقوق زنان ما شاهد هیچ‌گونه انعطافی از این گروه نبوده‌ایم و زیاد به چنین چیزی امیدوار نیستیم.
شبکه: چه موضوعاتی باید خطوط سرخ دولت در مذاکرات باشد؟
ذکی: آن‌چه ما خط سرخ می‌دانیم اول جمهوریت است، حکومتی که بر پایه‌ی رای مردم شکل می‌گیرد؛ چون بدون مشارکت شهروندان حکومت مفهومی ندارد و به همان امارت اسلامی بازخواهد گشت. موضوع دوم حفظ ارزش‌های دو دهه‌ی اخیر است. موضوعات حقوق بشری که در قانون اساسی ما مطرح است، مشارکت زنان، جوانان و اقلیت‌های قومی و مذهبی در روندهای اجتماعی و مناسبات سیاسی و حکومت‌داری نیز باید از خطوط سرخ دولت باشد و در گفت‌وگوهای صلح قربانی نشود.
شبکه: حضور زنان در روند صلح، چه تاثیری بر روند صلح و موقف طالبان نسبت به زنان دارد؟
ذکی: بدون شک زنان به عنوان یک واقعیت عینی در جامعه باید در تمام عرصه‌ها و روندها، به‌ویژه صلح سهم داشته باشند و می‌توانند نقش سازنده‌ای بازی کنند، آنان می‌توانند از راه‌هایی چون راه‌اندازی حرکت‌های میلیونی در سطح ولایات کشور نیز برای حقوق خود دادخواهی کنند و خواستار تثبیت جایگاه خود در نظام سیاسی آینده شوند، این حرکت‌ها می‌تواند جواب دندان‌شکنی برای طالبان باشد. به باور من نفس حضور زنان در مذاکرات، این‌که موضوع نقش‌شان در حکومت آینده را مطرح می‌کنند و در کل روبه‌روشدن آنان با طالبان یک نکته‌ی مثبت است و طالبان نمی‌توانند آن را نادیده بگیرند.
شبکه: به نظر شما زنانی که در هیئت مذاکره‌کننده استند، تا چه اندازه توانایی نمایندگی از زنان را دارند؟
ذکی: من به توانایی کسانی که در حال حاضر از نظام سیاسی افغانستان نمایندگی می‌کنند، به‌ویژه سه زنی که در آن‌جا حضور دارند باور دارم؛ زیرا این افراد تجربه‌های زیادی دارند؛ در پست‌های مختلف حکومتی کار کرده‌اند، به ارزش‌های حقوق بشری و زنان تعهد و باور دارند و در این راستا مبارزه کرده‌اند. امیدوارم آنان بتوانند در این مذاکره درایت و ظرفیت خوبی از خود نشان بدهند.
شبکه: حضور طالبان در قدرت چه تاثیری بر فعالیت جوامع مدنی خواهد گذاشت؟
ذکی: این موضوع بستگی به سطح مشارکت طالبان در حکومت افغانستان دارد، اگر بعضی ارگان‌های مهم چون ادارات و وزارات کلیدی به آنان واگذار شود، مطمئنا فعالیت‌های مدنی و شکل‌گیری تجمعات سرکوب خواهد شد، اما من باور دارم که تاریخ به عقب باز نخواهد گشت؛ زیرا بستر اجتماعی برای دیدگاه‌های طالبان فراهم نیست و مردم بیشتر به ارزش‌های مدنی باور دارند و جوانان، روشن‌فکران، فعالان حقوق بشر، حقوق زن و جامعه‌ی مدنی مطمئنا زمینه را برای فعالیت‌های مدنی فراهم خواهند کرد، شاید حد نهایی تاثیرگذاری طالبان، اخلال موقتی فعالیت‌های مدنی باشد که به باور من تاثیر زیادی نخواهد داشت.
شبکه: با این وجود چگونه می‌توان به تضمینی برای عملی‌شدن تعهدات طالبان پس از توافق صلح دست یافت؟
ذکی: می‌دانیم که مذاکرات صلح افغانستان برای جامعه‌ی بین‌المللی، کشورهای مهم منطقه و قدرت‌های بزرگ جهانی مطرح است و مطمئنا راهکاری برای تضمین موادی که در توافق‌نامه گنجانده می‌شود وجود خواهد داشت. مذاکرات نباید بدون تفاهم در مورد یک میکانیزم تضمینی پایان یابد؛ در غیر این صورت تضمینی وجود نخواهد داشت.
به گفته‌ی آقای ذکی، اگرچه برای پیش‌بینی نتیجه‌ی مذاکرات و قضاوت در مورد آن هنوز زود است، اما به باور وی طالبان به نوعی به این باور رسیده‌اند که نمی‌توانند حاکمیتی که در افغانستان داشتند را تکرار کنند. با این‌حال آقای ذکی به این باور است که موفقیت صلح به تعهد و انسجام نمایندگان افغانستان در مذاکرات بستگی دارد.