گفتگویی با محمد محسن ضیا ایوبی، مسؤول برنامه های مؤسسۀ خدماتی و فرهنگی طلوع
و بنیاد اجتماعی برای توسعۀ روستاهای دور دست
و عضو شبکۀ جامعۀ مدنی و حقوق بشر افغانستان
میدانیم که انتخابات مبتنی بر این پیش فرض است که حکومت مشروعیت خود را از مردم میگیرد. به نظر شما انتخابات افغانستان با چه مشکلاتی مواجه است و مشروعیت حکومت منتخب را چگونه بررسی میکنید؟
افغانستان کشوری است که سه دهه جنگ را پشت سر گذاشته و هنوز هم گرفتار مشکلات امنیتی گسترده است. همانگونه که شما گفتید، مشروعیت حکومتها ناشی از رأی مردم است و این مشروعیت زمانی وجود خواهد داشت که رأی مردم تبلور ارادۀ آزاد مردم باشد. به نظر من انتخابات در صورتی میتواند نقش مؤثر داشته باشد که در یک فضای امن برگزار شود و مردم بتوانند آزادانه از اراده و تصمیم خود برای انتخاب رییس جمهور و یا نمایندگان خود استفاده کنند. این زمانی ممکن است که امنیت سراسری در افغانستان وجود داشته باشد؛ زیرا وقتی امنیت نباشد تمام مردم نمیتوانند آزادانه در انتخابات شرکت کنند و بدون هیچ گونه فشار و ترس و محدودیتی رأی خود را در صندوقها بریزند. بنابراین انتخابات افغانستان با مشکلات امنیتی فراوانی دچار است و روشن است که ارادۀ آزاد مردم ممکن است تحت تأثیر این مشکلات امنیتی محدود شود و آنها نتوانند مطابق میل خود در انتخابات سهم بگیرند و رأی بدهند.
نکتۀ مهم دیگر، عدم آگاهی کافی از انتخابات و اهمیت رأی است. مردم افغانستان تازه فرصت رأی دادن و انتخاب کردن رییس جمهور و نمایندگان خود را یافته است. به صورت طبیعی، ابتدایی بودن تجربۀ انتخابات، خود باعث کمبود آگاهی از آن است. از سوی دیگر، کمیسیون انتخابات و نیز نهادهای مدنی در زمینۀ آگاهی عامه از انتخابات، در قریه ها و مناطق دور دست توجه کافی مبذول نکرده اند. وقتی آگاهی عامه از انتخابات و سیستم رأیدهی ناقص و ناکافی باشد، روشن است که مؤثریت آن نیز ضربه خواهد خورد. بناءً، انتخابات افغانستان را نباید با کشورهای دیگر مقایسه کرد و صرف برگزاری انتخابات را برای مشروعیت حکومت کافی دانست. انتخابات صرفاً یک روند دموکراتیک برای تشکیل حکومت است، امّا حکومت باید مطابق رضایت و خواست مردم، و در جهت رفاه عمومی، به طور عادلانه عمل کند تا بتواند مشروعیت خود را حفظ کند.
مهمترین انتظارات و توقعات مردم از رییس جمهور منتخب چه خواهد بود؟
به نظر من مردم افغانستان از رییس جمهور شان توقعات زیادی دارند، امّا مهمترین توقعات مردم دربرگیرندۀ دو موضوع است: یکی این که رییس جمهور منتخب باید افغانستان شمول بیاندیشد و افغانستان شمول عمل کند و کُل مردم افغانستان را به یک نظر ببیند. تمام برنامه‌ها و عملکردهای دولت باید بر مبنای عدالت استوار باشد و زیر تأثیر گرایشها و تبعیضهای قومی، زبانی، مذهبی، سمتی، حزبی و … نباشد. رییس جمهور باید خود را متعلق به کُل افغانستان اثبات کند. هرچند، نامزدها، شعارهای بسیار خوب و ارزشمند سرمیدهند، امّا عدالت و افغانستان شمولی آنها تنها با شعار تأمین نمیشود، بلکه باید عمل آنها نشان دهد که متعلق به تمام مردم افغانستان اند.
دوم این که رییس جمهور آیندۀ افغانستان باید فساد و رشوه ستانی را در ادارات از بین ببرد و دولت را واقعاً در خدمت مردم بگمارد، نه این که خود را حاکم مردم بسازد.
بنابر گزارشهای رسمی بین المللی، افغانستان، از لحاظ اداری، یکی از فاسدترین کشورهای جهان است. رییس جمهور، باید اندکی بشرمد از این که حکومت او فاسدترین حکومت در سطح جهان شناخته می‌شود و برای این که واقعاً خدمتگزار مردم باشد، باید فساد را ریشه کن کند. این کار نیز نیازمند عدالتخواهی و وجدان انسانیِ بیدار است. رییس جمهور، این وجدان بیدار و عدالتخواهی را نباید فراموش کند. رییس جمهور عادل، خدمتگزار و پاک، ادارۀ فاسد و رشوه ستان و تبعیض آلود را تحمل نمیتواند.
به نظر شما انتخابات پیشرو چقدر از راههای غیر مشروع، از قبیل تهدید و اِعمال فشار و … متأثر خواهد بود؟
من تقریباً یک هفته پیش، از یکی از ولسوالیهای دوردست آمده ام. در آنجا ما احساس میکردیم که دولت افغانستان هنوز در آن مناطق تسلط ندارد و مردم هنوز سایۀ دولت منتخب را بر سر شان احساس نمیکنند. در غیاب دولت، هنوز قوماندانها بر مردم مسلط اند و هرگونه که خواسته باشند بر مردم حکمرانی می‌کنند. این وضع هنوزهم وجود دارد. بناءً، اگر قوماندانها از مردم بخواهند که به فرد خاصی رأی دهند، میتوانند بر مردم اعمال فشار کنند. هرچند رأی سری است و در روز انتخابات غیر از خود شخص رأی دهنده در غرفۀ رأیدهی کس دیگری حضور ندارد، امّا ما در انتخابات قبلی مواردی را داشتیم که کسانی، حتا از کارمندان انتخابات، مردم را تشویق میکردند و در مواردی حتا وادار میکردند که به شخص خاصی رأی دهند. پس تا زمانی که مردم تحت فشار و زور قرار داشته باشند امکان ندارد که مستقلانه عمل کنند و آزادی عمل آنها سلب خواهد شد. برای شفافیت و سلامتی بیشتر انتخابات، ضرورت است که ناظرین بیطرف، در تمام مناطق و مراکز رأیدهی حضور داشته باشند و از جریان رأیدهی و شمارش آرا نظارت کنند.