بی‌اعتنایی به حقوق زنان؛ خطایی که از اعتبار توافق صلح می‌کاهد
شماری از فعالان اجتماعی می‌گویند، حقوق اساسی زنان باید در توافق‌نامه‌ی صلح تضمین شود، در غیر این صورت این توافق‌نامه اعتبار لازم را نخواهد داشت.
فهیم فرواک، رییس موسسه‌ی «نه به خشونت» در گفت‌وگویی با شبکه‌ی جامعه‌ی مدنی و حقوق بشر (شبکه) می‌گوید، یکی از مواردی که باید در توافق‌نامه‌ی صلح تضمین شود محفوظ ماندن حقوق زنان است و اگر این موضوع در مذاکرات صلح در نظر گرفته نشود، از اعتبار توافق صلح کاسته خواهد شد. «زنان افغانستان به دلیل ستم سیستماتیکی که در تاریخ بر آنان رفته است، باید مورد حمایت‌های ویژه‌ای قرار گیرند و حقوق اساسی آنان مثل حق آموزش، حق کار و حق مشارکت سیاسی در توافق‌نامه‌ی صلح تضمین شود، اگر این حقوق در مذاکرات از نظر بیفتد، توافق‌نامه‌ی صلحی که امضا می‌شود اعتبار چندانی نخواهد داشت و مورد پشتیبانی مردم افغانستان و جامعه‌ی جهانی قرار نخواهد گرفت.»
شبکه: ارزیابی شما از آن‌چه تا کنون در گفت‌وگوهای صلح گذشته است چیست؟ تا چه اندازه می‌توان به نتیجه‌ی آن امیدوار بود؟
فرواک: این گفت‌وگوها وابسته به سه متغیر است؛ نخستین متغیر اداره‌ی حاکم در ایالات متحده‌ی امریکا، متغیر دوم تاثیر کشورهای منطقه و متغیر سوم منافع دو طرف مذاکرات است. انتخابات ایالات متحده‌ی امریکا عملا بر گفت‌وگوها سایه افکنده و مذاکرات به صورت بالفعل متوقف است، تعدادی از اعضای هیئت دولت به کابل برگشته‌اند و این‌که در دوحه چه جریان دارد یا در کل چیزی جریان دارد یا نه، مشخص نیست؛ زیرا اطلاعاتی بیرون داده نمی‌شود. آن‌چه از روند جاری مرتبط به صلح ملموس است، تشدید جنگ و افزایش ترور، خشونت و وحشت است و عامل این وضعیت عمال استخبارات کشورهای منطقه‌اند که به دنبال منافع‌شان استند، مثلا برخی این کشورها در تبانی با طرف طالبان در صدد اعمال فشار بر دولت افغانستان‌اند تا این‌گونه وزنه‌ی امتیازات طالبان در میز مذاکره را سنگین‌تر کنند. از سویی هردو طرف در میز مذاکره و در میدان جنگ به دنبال افزایش امتیازات‌شان‌اند. حالا تازه آغاز گفت‌وگوهاست و امیدواری نسبت به نتیجه‌ی مطلوب را با این بیت می‌توان خلاصه کرد: «الهی چنان کن سرانجام کار/ تو خوشنود باشی و ما رستگار»
شبکه: گفت‌وگو با گروهی که پیشینه‌ی خوبی از برخورد با زنان ندارد، چه پیامدی برای حضور اجتماعی و سیاسی آنان خواهد داشت؟ آیا به باور شما زنان وادار به پذیرفتن برخی تغییرات منفی خواهند شد؟
فرواک: نیازها و نگاه زنان افغانستان به دو دسته تقسیم می‌شود؛ اول نگاه زنانی که موافقان و مخالفان دولت از میان فرزندان آنان سرباز دارند و در آرزوی آشتی فرزندان‌شان‌اند، این زنان نگران زندگی فرزندان‌شان در دو جبهه‌ی جنگ استند و فقط می‌خواهند صلح تامین شود، آنان حاضراند هر نوع تغییری را بپذیرند و در بدلش صلح و زندگی فرزندان‌شان را به دست آورند. دسته‌ی دوم زنانی‌اند که نگاهی معطوف به پیش دارند؛ می‌خواهند درس بخوانند و در عرصه‌های مختلف دست‌آورد داشته باشند، مثلا آرزو دارند نام‌شان در عرصه‌ی دانش در کنار نام مریم میرزاخانی، دانشمند مشهور ریاضی و در عرصه‌ی تجارت در کنار نام حضرت بی‌بی خدیجه، همسر تاجر حضرت پیامبر(ص) قرار گیرد و در آبادی کشورشان سهم داشته باشند. پیامد گفت‌وگو با طالبان برای این دو دسته زنان فرق می‌کند؛ این پیامد برای دسته‌ی اول می‌تواند مثبت باشد و برای دسته‌ی دوم امیدوارم منفی نباشد. زنان دسته‌ی اول می‌توانند تغییرات را بپذیرند، اما زنان دسته‌ی دوم آن را نمی‌پذیرند، آنان به خاطر آرزوهای‌شان در شرایط کنونی نیز در برابر چالش‌هایی که بر سر راه‌شان است مبارزه می‌کنند و مصمم‌اند که در هر شرایطی دست از مبارزه بر ندارند.
شبکه: آیا حضور زنان در گفت‌وگوهای صلح می‌تواند تاثیری بر رویکرد زن‌ستیزانه‌ی طالبان داشته باشد؟ فکر می‌کنید طالبان به هر دلیلی تغییری در موقف شان خواهند آورد؟
فرواک: زنانی که در ترکیب هیئت جمهوری اسلامی افغانستان شامل‌اند، اشخاص توانایی استند. آنان در بلندترین موقعیت‌های کاری ایفای وظیفه کرده‌اند و از تمام اقوام کشور نمایندگی می‌کنند، شناخت خوبی از کشور و مردم‌شان دارند، صاحب اندیشه، استدلال، صدا و زبان رسا استند و نسبت به آینده‌ی زنان در کشور دغدغه دارند، استدلال و توانایی‌های آنان می‌تواند بر رویکرد طالبان اثرگذار باشد.
شبکه: به نظر شما تیم مذاکره‌کننده‌ی دولت، به‌ویژه زنانی که در این تیم استند توانایی نمایندگی از زنان و دفاع از حقوق آنان را دارند؟
فرواک: تعداد زنان در این مذاکرات اندک است، اما حضورشان از لحاظ کیفیت بد نیست، بر خلاف میدان جنگ، آن‌چه در میز مذاکره اهمیت ندارد کمیت است. افزون بر توانایی‌های زنان که قبلا در موردش صحبت کردم، نسبت به همراهی سایر اعضای هیئت نیز اطمینان دارم. بدون شک هردو طرف مذاکره اجنداهای خود را دارند و اعضای هیئت دولت، اعم از زن و مرد اجندای یک دست‌شان را دنبال می‌کنند. اعضای هیئت جمهوری اسلامی افغانستان از جامعه‌ی متکثر کشور نمایندگی می‌کنند و شناخت عمیقی از این جامعه و نیازهای آن دارند و به خوبی می‌توانند از حقوق و آزادی‌های اساسی انسان افغانستان دفاع کنند. امیدواریم بن‌بست گفت‌وگوها بشکند.
شبکه: اگر قرار باشد در مورد حقوق زنان محدودیت‌هایی وضع شود، به نظر شما قابل قبول است؟
فرواک: صلح نباید باعث محدود شدن فرصت‌ها شود، بلکه باید زمینه را برای گسترش فرصت‌ها برای مردم فراهم کند. در بیست سال اخیر میلیون‌ها جوان دانش‌آموخته و نیروی کار متخصص از مکاتب، دانشگاه‌ها و دیگر مراکز تعلیمی و تحصیلی افغانستان فارغ شده‌اند، نسلی که در یک فضای نسبتا دموکراتیک با ارزش‌های یک جامعه‌ی مردم‌سالار بزرگ شده‌اند و روش زندگی و اعتقادات متفاوتی دارند. هیئت مذاکره‌کننده‌ی دولت افغانستان از این نسل نمایندگی می‌کند، طالبان در واقع با چندتن در هیئت مذاکره‌کننده مواجه نیستند، بلکه با طرز فکر و زندگی میلیون‌ها انسان از نسل نو افغانستان روبه‌رو استند.
شبکه: جدا از مسائل امنیتی و مخالفت طالبان که مانعی برای پیشرفت زنان استند، دیگر چه مشکلاتی در جامعه از موانع پیشرفت و ترقی زنان به شمار می‌رود؟
فرواک: بی‌سوادی و فقر دو مشکل اساسی در برابر زنان است. دولت افغانستان باید برنامه‌های استراتیژیک جهت مبارزه با بی‌سوادی روی دست بگیرد. همین‌گونه در راستای اشتغال‌زایی باید برنامه‌های موثری تدوین شود. اگر زنان با سواد شوند، شغل پیدا کنند و صاحب منبع مستقل درآمد باشند، بخش مهمی از مشکلات آنان مرفوع می‌شود.
شبکه: به نظر شما حضور طالبان در قدرت، چه تاثیری بر فعالیت‌های مدنی خواهد گذاشت؟
فرواک: فرض من این است که نوع نظام در افغانستان پس از صلح نیز دموکراتیک باقی می‌ماند؛ در این صورت جامعه‌ی مدنی افغانستان با تکیه بر تجربه‌ی بیست ساله‌ای که دارد، پویاتر از گذشته عمل خواهد کرد. نقش جامعه‌ی مدنی در تمام کشورهایی که مرحله‌ی گذار از گذشته‌ی خشونت‌آمیز به آینده‌ای صلح‌آمیز را می‌پیمایند پر مسئولیت و سنگین است. جامعه‌ی مدنی در تمام نظام‌های دموکراتیک به گونه‌ای مستقل از قدرت عمل می‌کند و در حالی که پیوندی اندام‌وار با مردم از یک سو و با دولت از سوی دیگر دارد، در تصمیم‌گیری‌ها و عمل‌کرد به گونه‌ی مستقل عمل می‌کند. استقلال، آزادی بیان و آزادی تشکلات و اجتماعات نهادهای جامعه‌ی مدنی باید در نظام پس از صلح تضمین شود و خدشه‌ای به این ارزش‌ها وارد نشود.
شبکه: به نظر شما چه ضمانتی وجود دارد که طالبان پس از گفت‌وگوهای صلح، بر تعهدات خود پابند بمانند؟
فرواک: هر توافقی مستلزم داشتن ضمانت‌های اجرایی است، این موضوع می‌تواند از مهم‌ترین بخش‌های جریان مذاکرات باشد و مطمئنا طرف هیئت دولت و طالبان هیچ‌یک از این مهم غافل نمی‌مانند. مطمئنا موضوع ضمانت اجرایی شامل اجندای مذاکرات خواهد بود که باید در موردش حرف بزنند، به توافق برسند و آن را با مردم در میان بگذارند.
به باور آقای فرواک، پیامد صلح باید گسترش فرصت‌های آموزشی، شغلی و مدنی – سیاسی برای زنان باشد. وی می‌گوید، امیدوار است که دوره‌ی پس از صلح حتی برای خانواده‌ها، زنان، دختران و پسران طالبان هم فرصت‌هایی برای آموزش و پرورش معیاری، اشتغال‌زایی و زندگی مرفه فراهم کند.