نویسنده: ویرا
چگونه می توان در عین مذهبی بودن، زندگی مدنی داشت؟ لازمه های زندگی مدنی در جامعه یی که تعداد زیاد مذاهب در آن وجود دارد، چیست؟ و آیا زندگی مدنی با زندگی مذهبی قابل جمع است، یا نه؟ چه راههایی برای گسترش ارزش تساهل مذهبی در جامعۀ دینی وجود دارد؟
در اینجا، منظور از زندگی مدنی، زندگی مدرن است؛ زندگیی که با ارزشها و سازوکارهای امروزی مزین شده باشد. زندگیی که در آن حقوق بشر، به عنوان مهمترین ارزش و دموکراسی و جامعۀ مدنی، به عنوان مهمترین سازوکارها، جا افتیده باشد.
زندگی مدنی، زمینه های نزدیکی و تقابل طرز فکرها و اندیشه های متفاوت را، به صورت گسترده و گریز ناپذیر، در جامعه هموار می سازد. در این مورد، از رسانه ها، به مثابۀ سازوکارهای مدرن، می توان یاد آور شد، که بسترهایی را برای قرار گرفتن ادیان، مذاهب، فکرها و اندیشه های متفاوت، مساعد می سازد. رسانه ها، امکان تأثیرگذاری متقابل اندیشه ها و مذاهب را بر یکدیگر به میان می آورد. این تأثیرگذاریها و رویاروییهای اندیشه ها و مذاهب، به صورت بالقوه، امکان برخورد خشونت آمیز حامیان و طرفداران اندیشه ها و مذاهب را، در جوامع مدرن به وجود می آورد. این آسیبی است، که با حضور مذاهب مختلف، در بستر جامعۀ مدرن، به میان می آید؛ آسیبی که امکان وقایۀ آن نیز در بستر جامعۀ مدرن وجود دارد.
تساهل، مدارا و آسانگیری مذهبی، پادزهر (دارو) تضادهای مذهبیی است، که سازوکارهای مدرن، زمینه های آن را در زندگی مدنی، مساعد می سازد.
تساهل مذهبی، یعنی پذیرفتن حضور پیروان سایر مذاهب و کسانی که به هیچ مذهبی باور ندارند (لایکها)، به عنوان شهروندان برابر در جامعه و قایل شدن حقوق و آزادیهای یکسان برای تمام شهروندانی که اصلاً باور مذهبی ندارند و یا هم دارای باورهای مذهبی متفاوت از همدیگر اند.
پس برای این که نزدیکی بیش از حد و در تماس قرار گرفتن مذاهب و اندیشه های مختلف، در اثر کارکرد سازوکارهای زندگی مدرن (رسانه ها و..)، باعث بروز تنشها و خشونتهای مذهبی نشود، لازم است تساهل و آسانگیری مذهبی، که یک ارزش مدرن است، در جامعه رواج داده شود. پیروان مذاهب مختلف، باید حضور یکدیگر را در جامعه به عنوان شهروندان برابر بپذیرند، متفاوت بودن را به معنای خطای مطلق یا ناحق مطلق نگیرند، نقدپذیر باشند و اندیشه را با اندیشه پاسخ بگویند.
از جانبی هم، برای این که وارد زندگی مدنی شویم، برای این که تجربۀ موفقی از ساختارهای مدرن، در بستر زندگی مدنی ارایه کنیم و برای این که ارزشهای حقوق بشری در جامعۀ ما جا بیافتند، لازم است تا تساهل و مدارای مذهبی را، به عنوان یکی از بایسته های زندگی مدنی، تجربه کنیم. زندگی مدنی و مدرن، بدون همگانی شدن ارزش تساهل، خصوصاً تساهل مذهبی، مشکل و حتا ناممکن است. شکلگیری تساهل مذهبی و جا افتادن سازوکارهای مدرن در جامعه و شکل گرفتن زندگی مدنی، همه وابسته یه یکدیگر اند و در کنار همدیگر، زمینۀ رشد و نمو به دست می آورند.
برای گسترش و نهادینه کردن ارزش تساهل، میان جامعۀ دینی و آماده ساختن محیط مدنی، برای قرار گرفتن مسالمت آمیز مذاهب مختلف در کنار همدیگر، لازم است تا با استفاده از راههای گوناگون، اقدامات حساب شده انجام شود.
می توان در جامعه، راههای گوناگونی را برای این امر مهم جستجو کرد. مؤثرترین آن، سازماندهی دوبارۀ مراکز و مراجعیست که علمای مذهبی در آن تربیت می شوند؛ مراجعی که در آن، فکر و اندیشۀ مذهبی، شکل می گیرد و در واقع، سرچشمه های اندیشه های مذهبی در جامعه اند. علمای مذهبی، در کنار مضامین مذهبی، باید با دنیای جدید و فضای جدیدی که در زندگی انسانها به وجود آمده است، آشنا ساخته شوند. زمینه های گفتگو دربارۀ ارزشهای دنیای جدید و سازوکارهایی که متناسب با آنهاست، میان علمای مذهبی مساعد ساخته شود. آشنایی علمای مذهبی با علوم غیردینی یا علومی که به نام علوم ساینسی و علوم اجتماعی یاد می شوند و معمولاً در دانشگاهها تدریس می شوند، از جملۀ ضروریات به شمار می رود.
از رسانه ها، به عنوان تربیونهای ابراز نظر علمای مذهبی نیز کار گرفته شود، تا در اثر تبادل افکار و اندیشه ها، آگاهی و معلومات پیروان مذاهب از یکدیگر، بیشتر شده، حساسیتهای مذهبی کاهش یابند و زمینۀ گفتگو میان مجامع مذهبی و سایر نهادهای جامعۀ مدنی مساعد ساخته شده و تساهل در جامعه جا باز کند.