«دولت نباید در مورد حقوق زنان کوتاه بیاید»
با توجه به رویکرد طالبان نسبت به زنان، نگرانی‌هایی در رابطه با طرح محدودیت‌هایی در مورد حقوق این گروه از شهروندان از سوی تیم طالبان در گفت‌وگوهای صلح وجود دارد. آگاهان به این باورند که نمایندگان دولت افغانستان در مذاکرات، نباید از موضع خود مبنی بر حفظ حقوق و آزادی‌های زنان عقب‌نشینی کنند.
خداداد وطن‌خواه، استاد حقوق، در گفت‌وگویی با شبکه‌ی جامعه‌ی مدنی و حقوق بشر (شبکه) می‌گوید، در مسائلی که هردو طرف مذاکره به نحوی روی آن پافشاری می‌کنند، طرفی که منطقی است نباید کوتاه بیاید. «دیدگاه دولت جمهوری اسلامی افغانستان برای حمایت از حقوق اساسی شهروندان، به‌ویژه زنان منطقی و انسانی و یک دیدگاه حقوق بشری است. دولت افغانستان نباید در این زمینه کوتاه بیاید و نباید این‌طور فکر کند که جامعه‌ی جهانی افغانستان را تنها گذشته است؛ اگر افغانستان واقعا به گذشته برگردد، حیثیت جامعه‌ی جهانی به نوعی خدشه‌دار و تمام سرمایه‌گذاری و زحمات آن در افغانستان با خطر روبه‌رو می‌شود.»
شبکه: ارزیابی‌تان از آن‌چه تا کنون در مذاکرات گذشته است، چیست؟
وطن‌خواه: یکی از موضوعاتی که در ابتدا دو طرف مذاکره بر سر آن توافق کردند، این بود که در روند مذاکرات میانجی وجود نداشته باشد، اما عملا دیدیم که این توافق زیاد واقع‌بینانه نبود و برخی از کشورها تحت عنوان یک نوع ائتلاف کمک به صلح، وارد عمل شدند و نوعی میانجی‌گری در حال شکل‌گیری است تا بن‌بست صورت‌گرفته در مذاکرات بشکند. به نوعی همه به این نتیجه رسیده‌اند که دو طرف شاید نتوانند به تنهایی این روند را به پیش ببرند. در کل گفت‌وگوها تا کنون برای جامعه‌ی افغانستان و جامعه‌ی بین‌المللی چندان رضایت‌بخش نبوده است و این‌طور به نظر می‌رسد که هر دو طرف به نوعی به دنبال وقت‌کشی و البته به شکلی در حال محک‌زدن یکدیگر استند.
شبکه: به نظر شما عدم تناسب تعداد زنان و مردان تیم مذاکره‌کننده، به نوعی دست کم گرفتن زنان به شمار نمی‌آید؟
وطن‌خواه: به نظر من در شرایط کنونی افغانستان امکان این‌که نیمی از اعضای تیم مذاکره‌کننده زنان باشند، وجود ندارد. درست است که در حال حاضر حقوق زنان بسیار برجسته شده و به عنوان یک شاخص و نماد اهمیت خاصی پیدا کرده است، ولی در کل جامعه‌ی افغانستان یک جامعه‌ی محافظه‌کار است. با این حال، فکر می‌کنم بهتر بود دولت افغانستان با در نظر داشت اهمیت مسئله در اوضاع کنونی، زنان بیشتری، به‌ویژه برخی از زنانی که در فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی چهره‌های معروف‌تری استند را در ترکیب هیئت مشارکت می‌داد.
شبکه: نفس حضور زنان در مذاکرات چه تاثیری بر موقف طالبان خواهد داشت؟
وطن‌خواه: اگر افرادی بخواهند به حق خود برسند، نخستین گام این است که دیده شوند. این اشخاص در صورتی که وجودشان به نظر نیاید مسلما با مشکل مواجه خواهند شد. از لحاظ ظاهری وجود خبرنگاران زن، به‌ویژه آنانی که معروف‌تر بودند و در کنار آن حضور زنان در ترکیب هیئت مذاکره‌کننده‌ی دولت به صورت غیرمستقیم بر موقف طالبان تاثیرگذار است و فشار روانی بیشتری بر آنان وارد می‌کند؛ در نتیجه مسلما بودن زنان به مراتب بهتر از نبودن‌شان است.
شبکه: ارزیابی‌تان از توانایی نمایندگان زن در تیم مذاکره‌کننده چیست؟
وطن‌خواه: توانمندی این زنان در مقایسه با مردانی که در تیم‌اند قابل توجه است، اما اگر تعدادشان بیشتر می‌بود به مراتب بهتر بود. موضوع دیگر این‌که، درست است که اعضای تیم مذاکره‌کننده از سوی دولت افغانستان برای گفت‌وگوها انتخاب شده‌اند، اما تمام تصمیم‌گیری‌ها به عهده‌ی آنان نیست و تصمیم نهایی را دولت افغانستان می‌گیرد. با این حال اگر این تیم قوی‌تر می‌بود، خیلی بهتر بود.
شبکه: به نظر شما مهم‌ترین موضوعاتی که باید در اولویت بحث‌های تیم دولت باشد، چیست؟
وطن‌خواه: دولت افغانستان تا کنون چند موضوع را به عنوان خطوط سرخ یا اصولی اساسی که باید در نظر گرفته شود، اعلان کرده است؛ یکی از آن‌ها موضوع جمهوریت نظام است؛ به این معنی که باید اصل حاکمیت ملی و مردمی در هر نوع نظامی که در آینده ایجاد می‌شود به رسمیت شناخته شود و مردم در انتخاب مقامات عالی دولتی مانند رییس‌جمهور و نمایندگان پارلمان نقش اساسی داشته باشند. موضوع دیگری که بسیار اهمیت دارد، نقش مذهب در نظام آینده‌ی افغانستان است؛ این‌که آیا فقط یک مذهب مثلا مذهب حنفی از منابع اصلی قانون‌گذاری باشد یا در کنار آن مذهب جعفری هم به عنوان یکی از این منابع در نظر گرفته شود، با توجه به واقعیت‌های جامعه‌ی افغانستان، این‌ها از اصول یا بهتر است بگویم خطوط قرمز دولت افغانستان است و باید هم باشد. این که شکل حکومت چه باشد و شورای ملی یا پارلمان چه نقشی داشته باشد، از موضوعاتی است که به راحتی می‌توان در مورد آن بحث کرد و ایجاد تغییرات در آن زیاد اهمیت ندارد؛ چرا که قانون اساسی کنونی افغانستان هم پیش‌بینی کرده است که این موضوعات قابل تعدیل است. ماده‌های 149 و 150 که در قانون اساسی افغانستان برای تعدیل در نظر گرفته شده می‌گوید که، فقط ماده‌ی 3 قانون اساسی افغانستان که در مورد پیروی از دین مقدس اسلام است و هم‌چنان نوع نظام جمهوری اسلامی قابل تعدیل نیست. فصل دوم قانون اساسی نیز اگر به نفع حقوق شهروندان افغانستان باشد قابل تعدیل است. موضوع خیلی مهم دیگر تفسیر خاصی است که از حقوق شهروندی و قوانین مذهبی در افغانستان وجود دارد، به‌ویژه فصل دوم قانون اساسی کشور که تحت عنوان حقوق اساسی و وجایب اتباع افغانستان ذکر شده است. این فصل انعکاس قواعد و مقررات و اعلامیه‌های جهانی حقوق بشر می‌باشد که حامی حقوق تمام شهروندان، به‌ویژه زنان و اقلیت‌های قومی و مذهبی است و باید در نظر گرفته شود.
شبکه: به نظر شما در صورت توافق صلح، تا چه اندازه احتمال می‌رود که حقوق زنان حفظ شود؟
وطن‌خواه: این موضوع بستگی به این دارد که نظام برآمده از توافق چه نظامی باشد. حالا نمی‌توان پیش‌بینی کرد، اما به نظر من اگر مشارکت زنان و جامعه‌ی مدنی و حمایت جامعه‌ی بین‌المللی بیشتر باشد و گروه‌ها، فشار بیشتری بر مذاکرات وارد کنند، طالبان مسلما مجبور به عقب‌نشینی از موضع سختگیرانه در قبال زنان می‌شوند. با این‌که ممکن است فشار جامعه‌ی جهانی سبب شود که طالبان از بعضی مواضع خویش عقب‌نشینی کنند، اما از سویی هم برخی دیدگاه‌ها وجود دارد مبنی بر این‌که اگر طالبان جذب حکومت افغانستان شوند، به هر ترتیب ممکن است تا حداقل چند سال اول شاهد یک نوع انقباض در بحث حقوق شهروندی و حقوق زنان باشیم، اما در نهایت وابستگی‌های مالی، اداری و سازمانی دولت آینده‌ی افغانستان به جامعه‌ی جهانی، باعث بعضی تغییرات در اوضاع خواهد شد؛ به این معنی که وقتی دولت‌های خارجی ارائه‌ی کمک را مشروط به برخی تغییرات حقوق بشری، به‌ویژه در مورد زنان کنند، هر گروهی اعم از طالبان، مجبور است نرمش‌هایی در این زمینه از خود نشان دهد.
آقای وطن‌خواه می‌گوید، نتیجه‌ی گفت‌وگوهای صلح بستگی به نوع دیدگاه جامعه‌ی جهانی و نوع تعامل در قطر و تعامل دولت افغانستان با گروه‌های ذی‌نفوذ قومی و حزبی در درون کشور دارد. با این حال به باور وی، پیش‌بینی‌ای که صورت می‌گیرد این است که طالبان مجبورند به دولت افغانستان بپیوندند و این را هم خوب می‌دانند که جامعه‌ی جهانی و جامعه‌ی افغانستان تمام دیدگاه‌های آنان را نمی‌پذیرند.