«رعایت حقوق بشر متضمن صلح پایدار است»
حفظ قانون اساسی کشور، به‌ویژه فصل دوم آن از موضوعاتی است که همواره شهروندان، به‌ویژه فعالان حقوق بشر، حقوق زن و جامعه‌ی مدنی به عنوان خواست‌شان از مذاکرات صلح به آن تاکید کرده‌اند.
محمدجواد دادگر، مسئول دفتر ساحوی کمیسیون مستقل حقوق بشر در بامیان، در گفت‌وگویی با شبکه‌ی جامعه‌ی مدنی و حقوق بشر (شبکه) می‌گوید، ارزش‌های تضمین‌شده در قانون اساسی و هنجارهای بین‌المللی نباید در نتیجه‌ی امضای توافق‌نامه‌ی صلح با طالبان نادیده گرفته شود؛ زیرا در این‌صورت به صلح پایدار دست نخواهیم یافت. «امیدواریم حقوق و آزادی‌های شهروندان کشور وجه‌المصالحه‌ی گفت‌وگو با گروه طالبان قرار نگیرد و قانون اساسی به عنوان یک دست‌آورد ملی و بسیار بزرگ حفظ شود؛ زیرا به باور من صلحی که نتواند زمینه‌ی تحقق این ارزش‌ها را فراهم کند، پایدار نیست، به عبارتی دیگر رعایت حقوق بشر می‌تواند متضمن ماندگاری و پایداری صلح در کشور باشد.»
شبکه: ارزیابی‌تان از آن‌چه تا کنون در مذاکرات گذشته است، چیست؟
دادگر: استمرار منازعات مسلحانه حداقل در چهار دهه‌ی گذشته از مردم افغانستان به صورت گسترده قربانی گرفته است. امیدواریم گفت‌وگو با طالبان به تامین صلح پایدار و همیشگی در کشور منجر شود. اگرچه نگرانی‌هایی در رابطه با نتایج مذاکرات وجود دارد، اما انتظار داریم که هردو طرف مذاکره برای دستآوردهای سال‌های اخیر ارزش قائل شوند و به ارزش‌های حقوق بشری پابند باشند. آن‌چه تا کنون در مذاکرات گذشته، زیاد قابل توجه نبوده است، به نظر من مباحث و موارد اختلافی که در مورد مبنای طرزالعمل مذاکرات به میان آمده، از جمله عوامل نگرانی شهروندان کشور است، اما در کل ضمن استقبال و حمایت از روند گفت‌وگوهای صلح، توقع داریم که این مذاکرات منجر به پایان منازعات مسلحانه و نقض حقوق بشر در کشور شود.
شبکه: آغاز گفت‌وگوهای صلح چه امیدها و فرصت‌هایی را به وجود آورده است؟
دادگر: ما امیدواریم که این گفت‌وگوها منجر به صلح همیشگی و پایدار در کشور شود، البته منازعه‌ی افغانستان دیرپا و ریشه‌دار است و شاید این منطقی نباشد که انتظار داشته باشیم که مذاکرات صلح به این زودی نتیجه بدهد؛ چون اگر قرار باشد که صلح واقعی و پایدار در کشور تامین شود، باید به تمام ابعاد و پیامدهای ناشی از منازعات مسلحانه رسیدگی شود. تا زمانی که به نقض گسترده‌ی حقوق بشر در افغانستان رسیدگی صورت نگیرد و تصمیم درست و مطابق با سازوکارهای بین‌المللی در مورد پیامدهای جنگ و خشونت در کشور گرفته نشود، توافق صلح نمی‌تواند مشکلی را حل کند. به نظر من خوب است که فرصت بیشتری برای مذاکرات و بحث بیشتر در ارتباط با برنامه‌های مربوط به صلح و نحوه‌ی رسیدگی به پیامدهای منازعه و خشونت در کشور داشته باشیم. اگر این فرصت از طرف‌های مذاکره‌کننده گرفته شود، هرنوع تصمیم‌گیری عجولانه احتمال بازگشت جنگ و خشونت به افغانستان را افزایش می‌دهد، البته ما امیدوار و خوشبین استیم که مذاکرات منجر به کاهش نقض حقوق بشر، پایان‌یافتن منازعه و در نهایت تامین صلح سراسری در کشور شود.
شبکه: با توجه به نگرانی‌هایی که در رابطه با نادیده گرفته‌شدن ارزش‌ها مطرح کردید، ظرفیت تیم مذاکره‌کننده‌ی دولت برای دفاع از دست‌آوردها، به‌ویژه ارزش‌های یادشده را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
دادگر: ما نگرانی‌هایی در رابطه با سرنوشت ارزش‌های مندرج در قانون اساسی و ارزش‌های دموکراتیک داریم، اما به تلاش هیئت مذاکره‌کننده‌ی دولت برای حمایت از آن‌ها خوشبین استیم. از آن‌جایی که این هیئت متشکل از چهره‌های خوش‌نام و متعهد به ارزش‌های حقوق بشری است، اعتماد داریم که می‌تواند از دستآوردهای سال‌های اخیر در کل و دستآوردهای حقوق بشری به صورت خاص دفاع کند.
شبکه: با توجه به رویدادهای اخیر خشونت علیه زنان در ولایت بامیان، وضعیت حقوق بشری زنان در این ولایت را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
دادگر: این رویدادها از جمله وقایع بسیار استثنایی در ولایت بامیان به شمار می‌رود. ما حداقل در دو دهه‌ی گذشته شاهد چنین مواردی در بامیان نبوده‌ایم. مسلما بامیان هم بخشی از افغانستان است و از فضای فرهنگی و اجتماعی حاکم بر کل کشور متاثر است. فضا در بخش‌هایی از این ولایت، چون مناطقی از دیگر ولایت‌های کشور، سنتی و محافظه‌کارانه است و برای زنان مشکلاتی را ایجاد می‌کند، اما شدت آن اندکی کمتر است. خوش‌بختانه در بامیان امنیت سراسری حاکم است و در نتیجه مردم این ولایت در جریان سال‌های گذشته دستآوردهای ارزشمندی در زمینه‌ی حقوق و آزادی‌های اساسی زنان داشته‌اند، حضور و مشارکت زنان در فعالیت‌های اقتصادی، فرهنگی و سیاسی در مقایسه با هر ولایت دیگری بیشتر و چشم‌گیرتر است. قضایای حاد و جدی نقض حقوق زنان در بامیان نسبت به ولایت‌های دیگر کمتر است؛ زیرا وضعیت بهتر امنیتی فرصت و فضای خوبی را برای نهادهای حقوق‌بشری و دیگر نهادهای مرتبط فراهم کرده است، مثلا دفتر ساحوی کمیسیون حقوق بشر توانسته است برای تامین حقوق و آزادی‌های اساسی زنان به تمام ساحات تحت پوشش خود دسترسی داشته باشد و برنامه‌های خود در حوزه‌های آموزش حقوق‌بشری و نظارت و دادخواهی برای حقوق بشر را تطبیق کند. باید یادآوری کنم که اگر مواردی از تلفات ملکی گزارش شده باشد همه در شاه‌راه‌های عمومی بوده و موارد نقض حقوق بشردوستانه‌ی بین‌المللی هم بیشتر در نوار مرزی اتفاق افتاده است. بامیان در جریان سال‌های اخیر شاهد هیچ موردی از نقض اصول بشردوستانه‌ی بین‌المللی نبوده و در بخش آزادی‌های مدنی و سیاسی زنان دستآوردهای خوب و ارزشمندی داشته است.
شبکه: به نظر شما با توجه به این‌که پیش از این، چنین رویدادهایی از بامیان کمتر گزارش می‌شد، وقایع اخیر نشانه‌ی بدتر شدن وضعیت حقوق بشری در این ولایت نیست؟
دادگر: درست است که مشکلات و چالش‌ها برای زنان هنوز هم وجود دارد، اما این‌که از میان صدها دختر ورزش‌کار یکی از آنان در بامیان مورد آزار و اذیت قرار گرفته است را نمی‌توان به وضعیت حقوقی تمام زنان این ولایت تعمیم داد. از یک طرف قضیه‌ی زنی که توسط خانواده‌ی شوهر خود به قتل رسیده است، نمی‌تواند ملاک درستی برای داوری ما در رابطه با وضعیت حقوق‌بشری تمام زنان بامیان باشد. اگرچه فضای فرهنگی و اجتماعی حاکم در بامیان تغییر کرده است، اما ما هنوز با ساختاری مواجه استیم که به پدیده‌هایی مانند خشونت علیه زنان دامن می‌زند و منجر به نقض حقوق اساسی زنان می‌شود، ولی قضایای اخیر خشونت علیه زنان در بامیان به هیچ‌وجه نمی‌تواند نشانه‌ی بدترشدن وضعیت حقوقی زنان باشد. ما قطعا نگرانی‌ای در رابطه با بدترشدن وضعیت در بامیان نداریم، اما تصامیمی که در ارتباط با روند صلح گرفته می‌شود، مربوط به تمام افغانستان است و تمام ولایت‌ها را متاثر می‌کند.
شبکه: تا چه اندازه می‌توان امیدوار بود که حقوق زنان در گفت‌وگوهای صلح به دلایلی از جمله امتیازدهی به طرف مقابل، نادیده گرفته نشود؟
دادگر: ما در مورد آزادی‌های اساسی زنان نگرانی‌های جدی دارم، اما چیزی که ما را اندکی امیدوارتر و خوش‌بین‌تر می‌کند، نظارت نهادهای مستقل ملی مانند کمیسیون مستقل حقوق بشر، نهادهای مدنی، مدافعان حقوق زن و سازوکارهای بین‌المللی است که عملا در بحث صلح افغانستان دخیل و فعال‌اند. امیدواریم از این سازوکارها و میکانیزم‌ها برای نظارت دقیق و همه‌جانبه بر روند صلح کشور استفاده صورت گیرد و اطمینان حاصل شود که ارزش‌های حقوق بشری، به‌ویژه آزادی‌های اساسی زنان نادیده گرفته نمی‌شود. موضوع دیگری که باعث کاهش نگرانی ما در این مورد می‌شود، برخورد زنان نسبت به روند صلح است؛ می‌دانیم که زنان افغانستان پس از سال ۲۰۰۱ تا کنون با حساسیت جدی‌تری نسبت به حقوق اساسی‌شان برخورد کرده‌اند و مطمئنم که هرگونه تصمیم و برنامه‌ای که منجر به نادیده گرفته‌شدن آزادی‌های اساسی زنان شود، مورد اعتراض آنان قرار می‌گیرد؛ بنابراین آگاهی و بیداری زنان یکی دیگر از عواملی است که ما را نسبت به آینده‌ی صلح امیدوارتر می‌کند. ما امیدواریم که نیروهای تحصیل‌کرده و فعال در میان زنان نسبت به نتایج گفت‌وگوها و تصمیم‌گیری‌های مرتبط با صلح با حساسیت بیشتری برخورد کنند و نگذارند که دوباره فضایی بر زندگی‌شان حاکم شود که آنان را از حقوق و آزادی‌های اساسی‌شان محروم کند.
شبکه: بر مبنای برنامه‌هایی که با فعالان حقوق زن داشته‌اید، مهم‌ترین خواست زنان از گفت‌وگوهای صلح چیست؟
دادگر: بر اساس برنامه‌هایی که ما با فعالان حقوق زن در بامیان داشته‌ایم، حفظ دست‌آورد‌هایی مانند آزادی‌های اساسی، حقوق اساسی و مشارکت زنان در فعالیت‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در اولویت خواست‌های زنان قرار دارد. از مطالبات دیگر زنان، مشارکت موثر و قابل توجه آنان در تصمیم‌گیری‌های مرتبط با روند صلح، برقرار ماندن نهادهای دموکراتیک و مبتنی بر قانون اساسی و در نظر گرفته‌شدن برنامه‌های حمایتی برای گسترش دسترسی زنان به حقوق و آزادی‌های اساسی‌شان است.
شبکه: به نظر شما در صورت مشارکت طالبان در قدرت فعالان حقوق بشر و جامعه‌ی مدنی قادر به ادامه‌ی فعالیت خواهند بود؟
دادگر: نگرانی‌هایی در این مورد وجود دارد، اما امیدواریم که این نگرانی‌ها با نقش‌آفرینی فعال شهروندان، به‌ویژه فعالان حقوق بشر و زنان از بین برود. اگر ما در برابر چیزی که میان هیئت مذاکره‌کننده‌ی دولت و طالبان اتفاق می‌افتد بی‌تفاوت باشیم قطعا با وضعیت بدی مواجه خواهیم شد، اما اگر بخواهیم به صورت فعال به این مسائل نظارت داشته باشیم و خواسته‌های خود را بر مبنای قانون اساسی افغانستان و مطابق با اسناد بین‌المللی حقوق بشر دنبال کنیم، مطمئنا حمایت جامعه‌ی جهانی را هم با خود داریم. فکر می‌کنم چیزی که برای رفع نگرانی‌های موجود لازم است، این است که مجموع نهادهای جامعه‌ی مدنی و حقوق بشری در افغانستان موضع قوی و فعالی در ارتباط با نتایج گفت‌وگوهای صلح و همین‌طور تصامیم مربوط با صلح داشته باشند، اگر این موضع‌گیری‌ها یک‌دست و واحد باشد به جلب بیشتر افکار مردم و جامعه‌ی جهانی منجر می‌شود، اما باید تاکید کنم که ما نگرانیم؛ من سال‌ها به عنوان مدافع حقوق بشر و به عنوان کارمند کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان کار کرده‌ام و بیشتر از هر کس دیگری نگرانم که با امضای توافق‌نامه‌ی صلح و مسلط شدن طالبان در افغانستان این ارزش‌ها از دست برود یا مورد بی‌توجهی قرار بگیرد. اگر توافق‌نامه‌ی صلح در مخالفت با ارزش‌های حقوق بشری به امضا برسد، منجر به صلح پایدار نمی‌شود و برای مردم افغانستان، نهادهای جامعه‌ی مدنی و مدافعان حقوق بشر پذیرفتنی نیست.
شبکه: تضمین تعهدات طالبان پس از توافق صلح بر عهده‌ی چه اشخاص یا گروه‌هایی است؟
دادگر: نهادهای بین‌المللی مرتبط با حقوق بشر و نهادهای جامعه‌ی مدنی از جمله سازمان‌های تاثیرگذاری استند که باید به صورت جدی بر روند مذاکرات صلح نظارت کنند. کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان نیز بر مبنای یک میکانیزم روشن و پاسخ‌گو بر روند گفت‌وگوهای صلح نظارت می‌کند. البته باید تاکید کنم که اگر توافق‌نامه‌ی صلح میان دولت افغانستان و گروه طالبان بر خلاف تعهدات بین‌المللی دولت افغانستان در مورد حقوق بشر باشد و مفاد و محتوای اسنادی که دولت افغانستان به آن پیوسته است را نقض کند، قطعا نمی‌تواند مشروعیت و موثریت لازم را داشته باشد.
به باور آقای دادگر، دولت افغانستان و طالبان هردو باید برای پایان‌دادن به خشونت جاری و برقراری آتش‌بس سراسری در کشور از خود انعطاف نشان دهند. وی می‌گوید، دولت افغانستان باید در چارچوب تعهدات بین‌المللی خود در زمینه‌ی حقوق بشر و بر مبنای ارزش‌های مندرج در قانون اساسی، در مورد مسئله‌ی صلح در افغانستان تصمیم بگیرد.