«زنان باید تا تسجیل حقوق‌شان در توافق‌نامه‌ی صلح دادخواهی کنند»
شماری از آگاهان می‌گویند، زنان به عنوان نیمی از پیکر جامعه حق دارند که در روند صلح حضور داشته باشند و از طریق دادخواهی‌های دوام‌دار تا تسجیل حقوق‌شان در توافق‌نامه‌ی صلح تلاش کنند.
محمد ابوالاحرار رامزپور، ماستر مطالعات زنان و جندر، در گفت‌وگویی با شبکه‌ی جامعه‌ی مدنی و حقوق بشر (شبکه) می‌گوید: «این حق و رسالت زنان است که حضورشان در روند صلح را با نمایندگی در تیم گفت‌وگوکننده و نیز با پشتیبانی ملی از طریق دادخواهی‌های مستدام تا تسجیل حقوق‌شان در توافق‌نامه‌ی صلح ادامه دهند و بعدا نیز این داعیه را حفظ کنند.»
شبکه: گفت‌وگو با گروهی که پیشینه‌ی خوبی، به‌ویژه در رابطه با زنان ندارد، چه پیامدی برای حضور اجتماعی و سیاسی زنان خواهد داشت؟
رامزپور: از آن‌جایی که در بیست سال گذشته شرایط زنان، به‌ویژه مشارکت آنان در عرصه‌های مختلف جامعه و دسترسی به تعلیم و رشد طبقه‌ی متوسط زنان دانش‌آموخته در افغانستان به گونه‌ی بی‌پیشینه‌ای ارتقاء یافته است، طالبان ممکن است با واقع‌گرایی این وضعیت را درک کنند و مانع حضور زنان در اجتماع نشوند. طالبان امروز به یکی از واقعیت‌های عینی جامعه‌ی ما تبدیل شده‌اند و جنگ نمی‌تواند به از بین‌رفتن آنان بی‌انجامد؛ بنابراین بهتر است با دادخواهی، بحث و گفت‌وگو به قناعت آنان پرداخته شود. شاید این واقع‌گرایی برای هردو طرف بهتر باشد. تقلید از برخی موضوعاتی که با فرهنگ سالم جامعه‌ی افغانستان ارتباط دارد و در مخالفت با موازین حقوق بشری بین‌المللی نیست می‌تواند سطح اعتمادسازی را بالا ببرد.
شبکه: آیا حضور زنان در گفت‌وگوهای صلح می‌تواند تاثیری بر رویکرد زن‌ستیزانه‌ی طالبان داشته باشد؟
رامزپور: طالبان حضور زنان در گفت‌وگوهای رسمی و غیررسمی صلح را از چندین‌سال به این‌سو پذیرفته‌اند. زنان در بسیاری از گفت‌وگوهای غیررسمی مثل مسکو و دوحه اشتراک داشتند و اکنون نیز چهار بانوی فرهیخته به نمایندگی از زنان در گفت‌وگوهای جاری دوحه حضور فعال دارند. باید گفت که تنها حضور زنان در گفت‌وگوها بسنده نیست، بلکه این دادخواهی‌های مستدام، منطق و استدلال آنان است که جایگاه بهترشان در توافقات صلح را محرز خواهد ساخت. جایگاه زنان در دین مقدس اسلام بسیار واضح و روشن است و طالبان نمی‌توانند از آن چشم‌پوشی کنند، مثلا استقلال زنان در امور مالی مثل تجارت و حق انعقاد قرارداد، حق تعلیم و کار، حق دسترسی به محاکم عادلانه، حق ازدواج رضایت‌مندانه و حق فعالیت‌های سیاسی و مدنی از جمله حقوقی است که در قرآن و سنت تسجیل یافته‌اند.
شبکه: به نظر شما تیم مذاکره‌کننده‌ی دولت، به‌ویژه زنانی که در این تیم استند توانایی نمایندگی از زنان و دفاع از حقوق آنان را دارند؟
رامزپور: به نظر من اعضای تیم مذاکره‌کننده، به‌ویژه زنانی که در این تیم به نمایندگی از سایر زنان حضور دارند ممثل تمام اقوام و اقشار جامعه‌ی افغانستان‌اند. این زنان پیشینه‌ی فعالیت‌های مدنی، سیاسی و اجتماعی گسترده‌ای را دارند، از درد و رنج زنان کشور به خوبی آگاه‌اند و می‌توانند به وجه احسن از عهده‌ی این کار ملی به در آیند.
شبکه: به باور شما مهم‌ترین موضوعات مربوط به زنان که باید در مذاکرات مورد بحث قرار گیرد چیست؟
رامزپور: زنان باید از تمام حقوقی که مردان در اجتماع دارند به طور مساویانه بهره‌مند باشند، اما با در نظرداشت چالش‌ها و فرصت‌های موجود باید به حق تعلیم، حق کار، دسترسی به عدالت، آزادی گشت و گذار، حضور در فعالیت‌های سیاسی و مدنی زنان و نیز حقوق احوال شخصیه‌ی آنان اولویت داده شود.
شبکه: جدا از مسائل امنیتی و مخالفت طالبان که مانعی برای پیشرفت زنان است، دیگر چه مشکلاتی در جامعه از موانع پیشرفت و ترقی زنان به شمار می‌رود؟
رامزپور: پایین‌بودن سطح سواد و وجود عرف‌های ناپسند از جمله تعصب در برابر آزادی زنان و حق آموزش و کار آنان به طور گسترده در کشور وجود دارد که مانعی عمده در زمینه‌ی دسترسی کامل زنان به حقوق‌شان به شمار می‌رود.
شبکه: اگر قرار باشد طالبان برای توافق صلح محدودیت‌هایی را در مورد حقوق زنان طرح کنند، موقف حکومت چه باید باشد؟
رامزپور: طبیعی است که شاید حکومت تا آخرین حد برای حفظ دست‌آوردهای موجود و حقوق زنان تلاش کند، اما تنازل از برخی حقوقی که به اساس موازین پذیرفته‌شده‌ی بین‌المللی جواز داشته باشد نیز ممکن است، به عنوان مثال در بحث حقوق مطلق و نسبی دولت‌ها به اساس مصلحت، ممکن است برخی حقوق را بتوانند محدود سازند، اما این محدودیت نباید به حدی برسد که تعهد بین‌المللی یا مفاد یک سند پذیرفته‌شده‌ی بین‌المللی را زیر سوال ببرد.
شبکه: برخی به این باورند که زنان باید با ایجاد جنبش‌های مستقل از دولت اقدام به دادخواهی کنند و به نوعی دست به یک تغییر بزرگ بزنند، شما تا چه اندازه به ظرفیت ایجاد چنین جنبش‌هایی در میان زنان افغانستان باور دارید؟
رامزپور: جنبش زنان در افغانستان به مرحله‌ی تکاملی و حساس خود رسیده است. ده‌ها نهاد مدنی و شبکه امروز در سطح ملی و بین‌المللی دادخواهی می‌کنند. کار این نهادها قابل قدر است و یقینا اثرگذار خواهد بود. به نظر من بسیاری از این حرکت‌های مدنی زنان مجزا از دولت است و باید همین‌گونه باقی بماند؛ زیرا حوزه‌ی فعالیت‌های مدنی باید به دور از نفوذ و سیطره‌ی دولت‌ها باشد، در غیر این صورت اثرگذار نخواهد بود.
شبکه: به نظر شما حضور طالبان در قدرت چه تاثیری بر فعالیت‌های مدنی خواهد گذاشت؟
رامزپور: جامعه‌ی مدنی بخش مهمی از یک جامعه‌ی پویا و متکی به ارزش‌های دموکراتیک در دنیای امروز است. اگر طالبان بخواهند به عنوان یک شریک معتبر جامعه‌ی بین‌المللی شناخته شوند ناگزیر خواهند بود که در افغانستان پسامنازعه به حضور نهادهای مدنی و حمایت از آن‌ها تن دهند.
شبکه: ارزیابی شما از آن‌چه تا کنون در گفت‌وگوهای صلح گذشته است چیست؟ تا چه اندازه می‌توان به نتیجه‌ای مطلوب امیدوار بود؟
رامزپور: تجربه نشان می‌دهد که روند گفت‌وگوهای صلح در منازعات مسلحانه در جهان کار آسان و ساده‌ای نیست و مستلزم اراده‌ی واقعی تمام جوانب درگیر، همکاری صادقانه و حمایت‌های لازم شرکای بین‌المللی و ملی می‌باشد. مذاکرات رسمی میان طالبان و تیم دولت جمهوری اسلامی افغانستان در دوازدهم سپتامبر 2020 در دوحه آغاز شد که حالا به چالش وقت‌گیرشدن در توافق روی تسوید اصول روند کاری مذاکرات مواجه شده است که ناشی از عدم انعطاف لازم و نیز پذیرش بدیل‌های پیشنهادی از طرف هردو جانب در موضوع مورد مناقشه است. این یک مساله‌ی عادی در گفت‌وگوهای صلح است که مردم باید ذهنا برای پذیرش چنین بن‌بست‌ها در جریان گفت‌وگوها آماده باشند. به نظر من جنگی که بیش از چهل‌سال از مردم و هست و بود ما قربانی گرفته است و بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی مهم در آن دخیل‌اند ممکن نیست در کوتاه‌مدت به یک راه حل نهایی منتج شود. ذهنیت‌ها و اراده در سطح ملی، بین‌المللی و تا حدی منطقه‌ای برای ختم بحران وجود دارد و به همین دلیل من شخصا امیدوار استم.
شبکه: به نظر شما چه ضمانتی وجود دارد که طالبان پس از گفت‌وگوهای صلح، بر تعهدات خود پابند بمانند؟
رامزپور: وفا به عهد یکی از ارزش‌های والای دین مقدس اسلام است. این ارزش می‌تواند طالبان را به تعهدات‌شان وفادار نگهدارد. حفظ پایه‌های مردم‌سالاری مانند پارلمان، آزادی بیان، مشارکت تمام مردم در بازسازی جامعه، نهادهای مدنی و ساختارهای مستقلی چون نهاد ملی حقوق بشر و رسانه‌ها در توافقات صلح، تا حدود زیادی متضمن حفظ و بقای ارزش‌ها خواهد بود. همکاران بین‌المللی افغانستان نیز تنها در صورتی به همکاری‌شان با حکومت و نظام پسا توافقات صلح دوام خواهند داد، که حقوق زنان و سایر مولفه‌های جامعه‌ی مردم‌سالار حفظ شود. این موضوع بارها از سوی شرکای بین‌المللی افغانستان به گوش طالبان رسانده شده است.
آقای رامزپور می‌گوید، برای رسیدن به صلح همیشگی در کشور به غیر از مذاکرات راه دیگری وجود ندارد. وی می‌افزاید، مثبت‌بودن نتیجه‌ی مذاکرات وابسته به دادخواهی، انسجام، هماهنگی، زحمت و پشت‌کار مردم، به‌ویژه نهادهای مدنی، فعالان سیاسی و نخبه‌های افغانستان است.