نشرات

محمد حسین سرامد به نظر می رسد که مسألۀ قدرتِ سیاسی و مباحثِ مرتبط با آن، محوری  ترین مسأله در سیاست به شمار می  رود. ما بدونِ آن که قصد داشته باشیم که به تمامِ مواردِ پُرشمارِ مربوط به قدرت بپردازیم، یاد آور می  شویم که در نظامِ دموکراسی، تمامِ این مباحث، بر محورِ اراده و منافعِ مردم می  چرخد؛ از این رو مسألۀ قدرتِ سیاسی و تمامیِ مباحثِ مرتبط با آن را همواره باید با تکیه بر اراده و رضایتِ مردم و برای رسیدن به خواستهای مردم، موردِ بررسی و ارزیابی قرار داد و اراده و منافعِ مردم را از این جهت، معیارِ ارزیابیِ قدرت به شمار آورد. این دیدگاه، اولاً قدرت را ناشی از ارادۀ مردم می  داند و ثانیاً، قدرت در صورتی مشروعیت دارد که برای تحققِ خواسته  ها و منافعِ مردم استفاده شود. بنابراین در نظامهای دموکراتیک، قدرتِ سیاسی، خاستگاه مردمی دارد؛ یعنی منشای اصلیِ قدرت را خواست و رضایتِ مردم تشکیل می  دهد. باید درنظر داشت که در اینجا، کلمۀ «مردم» بر مجموعِ افرادی اطلاق می  شود، که در یک جامعه عضویت دارند و به لحاظِ هویتِ اجتماعی و سیاسی، دارای اشتراکاتِ رسمی و موردِ توافقِ همگانی اند و هرگز نمی  توان آنها را از همدیگر تجزیه کرد و برای شان هویتِ فردیِ مستقل از همدیگر قایل شد. یعنی، ممکن است افرادِ بی  شماری در تشکیلِ مردم نقش داشته باشد، بدون آن که بتوان ادعا کرد که چه کسی مردم است و یا کسی و یا کسانی را به معنای دقیقِ کلمۀ مردم به شمار آورد. در عینِ حالی که ممکن است همۀ مردم همواره در عملکرد  هایی که به نامِ مردم اجرا و ثبت می  شود، نقش نداشته باشند. در اینجا به نظر می  رسد که مسأله به ناحق…

نویسنده: ویرا آزادی بیان یکی از پایه های دموکراسی و مهمترین ارزش دنیای مدرن است. آزادی بیان با آزادی اندیشه و آزادی مطبوعات دارای وجوه مشترک است؛ زیرا آزادی اندیشه و فکر، بدون آزادی بیان و آزادی بیان بدون آزادی مطبوعات بی معناست. پس آزادی اندیشه ، آزادی بیان و آزادی مطبوعات سه ضلع مثلثی اند، که تنها در فضای یک جامعۀ دموکراتیک می توانند ترسیم شود.در جوامع در حال گذار به مدرنیته، ارزشها و ساختارهای مدرن، در برابر ارزشها و ساختارهای سنتی قرار می گیرند. چالش ارزشهای سنتی با ارزشهای دنیای مدرن، گاهگاهی، به محدودیت و انکار ارزشهای مدرن می انجامد. آزادی بیان، به عنوان یکی از با اهمیت ترین ارزشهای دنیای مدرن، با چالشهای گوناگونی در جوامع در حال گذار، رو به رو می شود. مخالفین آزادی بیان، با عناوین مختلف و با ارایۀ دلایل گوناگون، کوشش می کنند تا آزادی بیان را نامطلوب جلوه دهند و از نهادینه شدن آن جلوگیری نمایند. جوامعی که هنوز در بستر سنت به سر می برند، بیشترین مخالفین آزادی بیان را در دامان خود پرورش می دهند؛ آنها آزادی بیان را، به عنوان ارزش، نمی پذیرند. آزادی بیان، تنها ارزش نیست؛ بلکه روش مناسبی برای جلوگیری از به میان آمدن فاصله میان مردم و حکومت و انهدام حکومت در نتیجۀ دوری آن از مردم، نیز است. ساختار دولت، خصوصاً با آغاز عصر جدید (از قرن ۱۸ میلادی به اینسو)، به گونه یی شکل گرفته است، که برای حفظ آن و برای برپایی حکومتها، حد اقل به یک مقدار آزادی در بیان نظریات، برای مردم نیاز است. یعنی شهروندان باید آزادی بیان را، حد اقل به عنوان روش نیکو، برای بیان نظریات شان، جهت اصلاح حکومت، داشته باشند. همیشه در میان مردم و در سطح حکومت، جریانی از اطلاعات وجود دارد. اطلاعاتی که میان مردم جریان دارد، باید به حکومت…

«اگر مخیر شوم که بین حکومتی بدون مطبوعات و مطبوعاتی بدون حکومت یکی را انتخاب کنم لحظه یی در گزینش دومی شک نمی کنم.» توماس جفرسون نویسنده: کوهکن اقتدار، ثروت و دانش، در جوامع انسانی، سه منبع اصلی قدرت اند. در مقاطع مختلف تأریخ بشریت، عدم توزیع عادلانۀ اقتدار، ثروت و دانش میان انسانها سبب بروز استعمار، بهره کشی و هزارگونه بی عدالتی دیگر گردیده است. مسیر تکامل ساختارها و ارزشهای اجتماعی، همیشه در جهت توزیع عادلانۀ این سه منبع قدرت بوده است. به میان آمدن ساختارهای دموکراتیک، قایل شدن نقش به تودۀ مردم، در ساماندهی به ساختارهای دموکراتیک، به میان آمدن جامعۀ مدنی، به میان آمدن اعلامیۀ جهانی حقوق بشر و... همه و همه تلاشهایی به منظور زمینه سازی برای توزیع عادلانۀ اقتدار، ثروت و دانش میان انسانها بوده است. دانش، یکی از این سه منبع قدرت است. دانش در اینجا تنها «علم تجربی» نیست، بل به معنای معرفت و آگاهی عمومی است. دانش در اینجا، به معنای مجموع دانستنیهای انسانی، اعم از علوم تجربی، غیرتجربی و سایر دانستنیها می باشد. دانش، با این معنا، منبع قدرت انسانها است. با به دست آوردن چنین دانشی، انسان، توان چیره شدن بر سایر انسانها و طبیعت را حاصل می کند؛ می تواند به اجتماع انسانی سازمان خاص ببخشد و یا به عبارۀ دیگر اجتماع انسانی را مطابق سلیقه و ذوق خویش شکل دهد. همچنین می تواند طبیعت گنگ را به حرف زدن وادارد و با علم تجربی، رازهای پنهانی طبیعت را کشف کند. انسان، با دانش، تنها به کشف و شناسایی طبیعت اکتفا نمی کند، بل دست به تصرف در آن می زند و آن را به صورت دلخواه خویش سازمان می دهد. گویی انسانِ با دانش طبیعت را ناقص می یابد و با استفاده از دانش و آگاهی خویش، در پی اصلاح آن می باشد. تأریخ بشریت گواه…

عالمی دیگر بباید ساخت وزنو آدمی «حافظ شیرازی» چشم اندازهای تازه؛ مدینۀ فاضله برای مردم دولت یار امیری قرنِ هجدهم، آدمِ نو درعالمِ نو کشف کرده بود. آدمِ آرمانیِ عالمِ کهن، قانع و افتاده و صبور و متحمل و فروتن« به کم و بیش از این جهان خرسند» بود. امّا آدمِ عالمِ نو، فزون جوی بود و برتری طلب و ناشکیبا و پُرجوش و پُر تلاش و بی آرام. روشنفکرِ دنیای کهن، چون حافظ «فراغتی و کتابی و گوشۀ چمنی» می جست؛ امّا روشنفکرِ دنیای نو، چه می خواست؟ زبانِ حالِ او این گفتۀ ولتر بود: «انسان، برای کار کردن آفریده شده است. او چون شعلۀ آتش است، که تمایل دارد هر لحظه بالاتر بکشد و فروزانتر گردد. آن سنگ است، که تمایل به فرو افتادن دارد. کار نکردن برای انسان در حکمِ نبودن است». جان لاک هم می گفت: تصرف و در دست گرفتنِ چیزی، به خودیِ خود، موجبِ تملک نمی شود. بلکه، مشروعیتِ تملک، ناشی از کاری است که آدمی انجام می دهد. آدمی، زمین را شخم می زند و می کارد و از آن بهره برمی دارد. ارادۀ الهی، برای حفظِ موجودیتِ آدمیزاد، در قانونِ کار متجلی گشته و آدمی با کار کردن، اطاعتِ خود را از ارادۀ خداوندی اظهار می دارد. افقهای نوینی در برابرِ چشمِ انسان گشوده شده بود و عالمِ نو نیازمندِ زبانِ نو بود. معانیِ تازه، واژگانِ تازه می طلبید. تعبیرهایی مانندِ «قراردادِ اجتماعی»، «کاپیتالیست»، «طبقۀ متوسط»، «ملت»، «خوش بینی»، «حقوقِ بشر»، «برابری»، «آزادی» و «عدالتِ انسانیِ فردی- اجتماعی»، در زبانِ قلم راه یافته بود، که پیشتر، یا اصلاً سابقه نداشت، یا در مفهومِ دیگر به کار می رفت. مثلاً: واژۀ «مردم» یا « people » در فرانسه، که به تودۀ مردم اطلاق می شد و یک بارِ معناییِ تحقیرآمیز داشت، آن بارِ معناییِ تحقیرآمیز را فرو گذاشت و معنای امروزینِ…

نویسنده: ویرا مهمترین پرسشی که می توان دربارۀ دموکراسی و دولت مطرح کرد، اینست که دموکراسی با دولت (قدرت دولتی) چی می کند؟ یا بهتر بگوییم وقتی دولتی، دموکراسی را به عنوان رژیم خاص می پذیرد، چه پیچ و تابی در اندام دولت به وقوع می پیوندد، چی چیزهایی را از دست می دهد و چه چیزهایی را به دست می آورد؟ در جوامع انسانی، قدرت، همانند ثروت و دانش، به مرور زمان و تحت تأثیر عوامل مختلف، در درون نهادهای خاصی متراکم و متمرکز گردیده است، که در نهایت می توان بر آن اسم دولت (در مفهوم کلی) را نهاد. دولت، در واقع، نتیجۀ تراکم طولانی مدت قدرت، با اشکال گوناگون، در نهادها و سازمانهای ساخته شده در یک جامعه است. دولت، چیزی جز جمعی از مردم سازماندهی شده در نهادها و سازمانهای گسترده و با هم مرتبطی، که بیشترین قدرت، بیشترین ثروت و بیشترین دانش را در اختیار این نهادها قرار داده اند، نیست. دولت، با به دست آوردن قدرت، ثروت و دانش بیشتر، توانسته است بر سرنوشت مردم چیره شود و حاکمیت نهایی را در جامعه به دست گیرد. دولت را نمی توان پدیدۀ جدا از جوامع انسانی، یا تحمیل شده بر جوامع انسانی دانست. دولت نتیجۀ منطقی مناسبات انسانی است، که به مرور زمان، با تراکم بیشتر قدرت، دانش و ثروت، با توانایی فوق العاده پا به عرصۀ اجتماع گذاشته است. دولت، با به دست آوردن قدرت بیشتر، تبدیل به غولی شده است، که اگر به شیوۀ مناسبی سامان نیابد، حقوق و آزادیهای اکثریت انسانهایی را، که خود، مخلوق آنهاست، به صورت سیستماتیک، زیر پا خواهد گذاشت. ماکیاولی، دولت را، در چنین وضعیتی، لویاتان (تمساح) نامیده است. دموکراسی، به عنوان رژیم خاص، عبارت است از شیوۀ ویژۀ سازماندهی دولت، به منظور جلوگیری از آسیبهایی که قدرت متراکم و متمرکز، ممکن است به بار بیاورد.…