« داسې سوله چې زموږ ارزښتونه یوسي د منلو نه ده»
یکی از نگرانی‌های شهروندان در رابطه با پیامد گفت‌وگوهای صلح این است که در نتیجه‌ی امضای موافقت‌نامه‌ی صلح و مشارکت طالبان در حکومت، برخی از ارزش‌های اجتماعی از بین بروند. برخی فعالان مدنی می‌گویند صلحی که با تحقق آن ارزش‌هایی چون حقوق اساسی شهروندان نادیده گرفته شود، برای هیچ‌کس پذیرفتنی نیست.
سید محمد فقیری، فعال مدنی و استاد دانشگاه در گفت‌وگویی با شبکه‌ی جامعه‌ی مدنی و حقوق بشر (از این به بعد «شبکه») می‌گوید، وجود صلح در جایی که ارزش‌های انسانی در آن نادیده گرفته شود، بی‌ارزش خواهد بود. «صلح در جامعه‌ای که ارزش‌های آن از بین رفته است، مثل آرامش در قبر است. هر گروهی که در افغانستان حاکم می‌شود، باید واقعیت‌ها و ارزش‌های جامعه را در نظر بگیرد و به آن احترام بگذارد. به حقوق تمام شهروندان از جمله زنان باید احترام گذاشته شود و زنان باید حق تحصیل و کار داشته باشند، در غیر این صورت صلح در جایی که عدالت و آزادی نیست، اهمیتی ندارد.»
شبکه: ارزیابی شما از آن‌چه تا کنون در مذاکرات صلح اتفاق افتاده است، چیست؟
فقیری: از دید من آن‌چه در حال حاضر در دوحه جریان دارد، باید از دو نگرش خوش‌بینانه و بدبینانه مورد بررسی قرار گیرد؛ از یک سو گواه این استیم که طرف‌های سیاسی می‌خواهند مشکلات‌شان را با گفت‌وگو حل کنند و روی دیگر قضیه این است که طالبان تا چه اندازه ممکن است در برابر خواست دولت افغانستان، از جمله حفظ نظام جمهوریت از خود انعطاف نشان دهند و چه‌قدر تغییر کرده‌اند. باید هر دو سوی این موضوع به گونه‌ی جدی و آسیب‌شناسانه مورد بررسی قرار گیرد.
شبکه: به نظر شما حملات طالبان در ولایات گوناگون، درست در جریان گفت‌وگوهای صلح چه مفهومی دارد؟
فقیری: من فکر می‌کنم که جنگ برای طالبان پشتوانه‌ای برای مذاکره است؛ آنان اگر در میدان جنگ نتوانند دست‌آوردهای ملموسی داشته باشند، در میز مذاکره هم نمی‌توانند از مطالبات خود دفاع کنند؛ به این دلیل است که هر زمان حرف از مذاکره می‌شود، حمله‌های طالبان هم شدت پیدا می‌کند. به نظر من این گروه از جنگ به عنوان یک ابزار و عنصر اصلی برای پیروزی در گفت‌وگوها استفاده می‌کند تا حکومت افغانستان در برابر خواسته‌هایش کوتاه بیاید و آن را به عنوان یک گروه بلا منازعه در افغانستان به رسمیت بشناسد. در کل طالبان تلاش می‌کنند هم در مذاکرات و هم در میدان جنگ خود را بزرگ جلوه دهند؛ زیرا این دو رویکرد برای آینده‌ی سیاسی آنان بسیار مهم و تاثیرگذار است.
شبکه: به نظر شما در دیدگاه طالبان نسبت به زنان تغییری آمده است؟
فقیری: به نظر من بخشی از جامعه‌ی افغانستان از لحاظ نگرشی که به زنان دارند، تفاوتی با طالبان ندارند. گروه طالبان در واقع نماینده‌ی طرز تفکر بخشی از جامعه‌ی سنتی افغانستان است. ما شاهد موارد گوناگونی از خشونت علیه زنان در هر دو بخش تحت تسلط دولت و طالبان بوده‌ایم. یکی از موضوعاتی که طالبان و در کل جنبش‌های بنیادگرا در مورد آن تحول و تغییری نشان نمی‌دهند، اصل تساهل است. آنان فکر می‌کنند زنان بخشی از مالکیت مردان‌اند و آنان را یک جنس می‌پندارند، نگاه آنان به زن یک نگاه انسانی نیست و همان‌طور که گفتم نمی‌توان آن را منحصر به طالبان خواند، بلکه این‌نوع دیدگاه در جامعه‌ی افغانستان ریشه‌ی اجتماعی دارد.
شبکه: به نظر شما حضور زنان در مذاکرات تا چه اندازه بر موقف طالبان در رابطه با مشارکت بانوان در حوزه‌های گوناگون تاثیرگذار است؟
فقیری: بر بنیاد تاریخ معاصر افغانستان، بسیاری از گروه‌های سیاسی به چیزی که در مذاکرات گفته‌اند، پابند نمانده‌اند. اگر تاریخ افغانستان از چهل‌سال گذشته به این‌سو را مرور کنیم، خواهیم دید که بسیاری از مذاکرات شکست خورده است. در مورد طالبان این یک واقعیت عینی است که آنان می‌خواهند هم دیپلماسی را پیش ببرند و هم از ایدئولوژی خود فاصله نگیرند. رویکردی که طالبان در قطر در مصاحبه با زنان خبرنگار داشتند، نشان از دیپلماسی آنان دارد و این‌که می‌خواهند توجه جامعه‌ی جهانی و سایر کشورها را جلب و وانمود کنند که تغییر کرده‌اند و دیگر مانند سال‌های حاکمیت‌شان در افغانستان نیستند. من زیاد به این‌که طالبان پس از رسیدن به قدرت از خود انعطاف نشان بدهند امیدوار نیستم، بدون شک تغییر جدی یک گروه در پنج‌ماه تا یک یا دوسال غیر منطقی است و طرز تفکر این گروه در مورد زنان نیز پا برجا خواهد ماند.
شبکه: پیش‌بینی شما از نتیجه‌ی مذاکرات صلح چیست؟
فقیری: هرچند بسیار دشوار است که در این مورد یک نظر مطلق بدهیم، اما من فکر می‌کنم این مذاکرات بسیار طولانی خواهد بود. مردم افغانستان نخست باید برای تقویت وحدت ملی تلاش کنند و پس از آن برای تغییر گام بردارند؛ چون این ثابت شده است که دموکراسی یک پدیده‌ی وارداتی نیست و باید در درون یک جامعه شکل بگیرد. تجربه‌ی کشورهای توسعه‌یافته‌ای چون سنگاپور نشان می‌دهد که در یک کشور ابتدا باید یک دولت قوی و مقتدر به وجود بیاید و بعد گام‌هایی برای دموکراسی برداشته شود، متاسفانه در افغانستان این مسیر به‌گونه‌ی برعکس طی می‌شود؛ ما ابتدا به سوی دموکراسی و پس از آن به طرف دولت‌سازی گام برداشتیم. من فکر می‌کنم تا زمانی که یک دولت مقتدر و قوی به وجود نیاید و تا وقتی که نتوانیم هم‌دیگرپذیری را تقویت کنیم، چالش‌ها ادامه خواهد داشت و افغانستان کشوری عقب‌مانده و میدان رقابت کشورهای همسایه و منطقه خواهد بود.
شبکه: جدی‌ترین نگرانی‌های شما در رابطه با وضعیت کشور پس از توافق صلح چیست؟
فقیری: ما همه بدون شک طرف‌دار دوام جمهوریت در کشور استیم و معتقدیم که دموکراسی و ارزش‌هایی چون حقوق بشر، آزادی بیان و حقوق زنان باید در جامعه وجود داشته باشد، اما متاسفانه واقعیت جامعه‌ی افغانستان خلاف این را ثابت می‌کند. در تاریخ افغانستان، دولت‌ها همواره در شهرها ساخته شده و روستاهای کشور کانون شورش‌گری و منازعات بوده است. عوامل جنگ در افغانستان را نمی‌توان به مداخلات خارجی خلاصه کرد، متاسفانه تغییرات اجتماعی در افغانستان به گونه‌ی متوازن صورت نگرفته است؛ در شهرهای بزرگی چون کابل، هرات، بلخ، قندهار و چند شهر دیگر تغییرات اجتماعی داخل شهرهای بزرگ صورت گرفته و زنان فعالیت می‌کنند، اما در روستاهای کشور عقده‌های زیادی انباشته شده است. من فکر می‌کنم حتی اگر طالبان دست از خشونت بردارند، جنگ در کشور پایان نخواهد یافت؛ چون افغانستان کشوری است که در بیش از چهل‌سال جنگ، فاقد حاکمیت بوده و در آن نابرابری اجتماعی و گسست‌های قومی وجود دارد؛ به همین دلیل فکر نمی‌کنم بتوانیم به منازعات پایان ببخشیم.
به باور این فعالی مدنی، برخی کشورهای منطقه و کشورهای همسایه در صدد حمایت از جنگ احتمالی در افغانستان پس از خروج امریکا از کشور استند؛ به همین دلیل این نگرانی وجود دارد که با پایان جنگ بین دولت و طالبان، منازعات به شکل دیگری ادامه پیدا کند و باز هم مردم قربانی شوند که این برای هیچ شهروندی قابل قبول نیست.