Author: Sayed Hussain Hussainy

د ښځو له خوا له حکومته جلا د ټولګې جوړیدل هغه څه دي چې په ځلونو پرې ټینګار شوی دی. د یوشمی مدني فعالانو په باور، د ښځو خپلواک غورځنګونه او دهیواد په کچه د دوې لخوا د عدالت غوښتنې د پروګرامونو جوړول کیدای شي د هغوۍ د بریا یوه لاره وي. دمدني ټولنې فعال ضیا مبلغ، د مدني ټولنې او بشري حقونو شبکې سره په مرکه کې وویل چې ښځې کولی شي د خپلواکو غورځنګونو په جوړولو سره د هیواد د وګړو نیمايي برخې استازيتوب او له خپلو حقونو ساتنه وکړي.ښاغلی مبلغ وايي چې ډیری ښځینه غورځنګونه، په ځانګړې توګه د قرباني شویو میندو غورځنګ د نړۍ په کچه په ( ترکې او آرجنټاین) کې سترې او تاریخي لاسته راوړنې ترلاسه کړي دي، خو په افغانستان کې ښځې تر اوسه نه دي توانیدلې چې د خپلواک غورځنګ په توګه د خپلو حقونو د ترلاسه کولو لپاره اقدام وکړي: " خو په خواشینۍ سره ښځینه ډلو او غیر دولتي سازمانونو  (NGO)، تل هڅه کړې چې د حکومت له لارې خپلو غوښتنو ته ورسیږي؛ له دې امله هغوۍ د طالبانو له نظره داسې کسان دي چې د حکومت لخوا مذاکراتو ته ټاکل شوي دي."شبکه: آیا د ښځوخپلواک غورځنګ به د طالبانو په لیدلوري اغیزه وکړي؟مبلغ: دا غورځنګ، پرته له دې چې دا به څومره اغزمن وي، باید د راتلونکي لپاره د یوې مهمې اړتیا او د ټولنې اصلي غږ په توګه پر طالبانو د اغیزلرلو لپاره جوړ شي. د هغې اجنډا باید پخپله د میرمنو لخوا جوړه شي، نه د جګړو دواړو لوریو لخوا.  دا غورځنګ باید د ټولو میرمنو استازيتوب وکړي، په دې مانا چې د ټولو والیتونو میرمنې باید په دې غورځنګ کې ځان وویني، او همدارنګه د طالبانو کونډې هم باید پکې شریکې وي؛ په یو ټکي کې باید ووایم چې د میرمنو د پراخ استازیتوب نشتون…

که څه هم بامیان ولایت تل د هیواد یو له ترټولو امن ولایت په توګه پیژندل شوی، خو داسې بریښي چې د بامیانو په ځینو برخو کې ناامني او افراطي افکار د میرمنو او انجونو لپاره یوه جدي ستونزه رامینځته کړې ده. د بامیانو د ښځو چارو رییسه، ذکیه رضايي وايي چې د دغه ولایت په یو شمیر ولسوالیو کې د "طالباني تفکر" د شتون له امله د ښونځي د لومړني دورې تر پای پورې د زده کړې اجازه ورکړل شوې ده. هغه زیاته کړه چې اوس مهال په بامیانو کې شاوخوا  47 سلنه نجونې ښوونځیو کې زدکړې کوي، خو په یو شمیر ولسوالیو کې د هر کال په تیریدو سره د لیسې په دوره کې د ښځینه زده کونکو شمیره کمیږي. د بامیانو ولایت د ښځو چارو رییسې له مدني ټولنې اوبشري حقونو شبکې سره په مرکه کې دې موضوع ته په اشارې سره ویلي دي، هغوې هر کال د پوهنې او روزنې په برخه  کې ځانګړي پروګرامونه لري چې ځیني وختونه په ځینو ولسوالیو کې، د نا امنیو له امله له ستونزو سره مخامخ کیږي« د بامیانو ولایت د ښځو چارو ریاست، د پوهنې وزارت په همکارۍ هر کال، په ښونځيو کې د نجونو د شاملولو کمپاین ترسره کوي؛ خو د کمپاین له عملي کولو مخکې له امنیتي ځواکونو سره همغږي کوو، که چیرې د خطر لمینځه وړل ناشوني وي؛ ډیر کم هغو سیمو ته ورځو.» د خطر احساس نه یوازې د بامیان په نا امنو ولسوالیو او کلیو کې ښځې ځوروي، بلکې هغه ښځې چې په غیر محفوظ او ناسم کاري چاپیریال کې کار کوي تل له ستونزو سره لاس او ګریوان وي. شبکه: د بامیانو ښځې د کار په ځای کې کومې ستونزې لري؟               رضايي: په ځینو وختونو کې په کاري چاپیریال کې د ښځو د ځورونې په…

د سولې د خبرو د مرکچي پلاوي د غړو له ټاکل کیدو راهیسې،  د سولې په مرکچي پلاوي کې د نارینه او ښځینه غړو د نابرابرۍ په اړه د یو شمیر نیوکو سربیره، د مذاکراتي ټیم د ښځینه غړو په ډله کې د مدني ټولنې د استازو نشتون هم بحثونه را پاراولي دي. د افغان میرمنو د خبري آژانس رییسې حمیرا ثاقب، د مدني ټولنې او بشري حقونو شبکې سره مرکه کې (چې وروسته د "شبکې" په نوم یادېږي) زیاته کړه؛ «د میرمنو د منسجم کولو لپاره د حکومت پر هڅو سربیره، په مذاکراتي ټیم کې د میرمنو ډلې ترکیب ته په کتو، د مدني ټولنېښځینه غړو، خبریالانو او د ښځو د نورو ډلو نشتوالی روښانه لیدل کیږي؛ که څه هم د دې پلاوي ښځینه غړې، د ښځو حقونو ته ژمنې دي؛ خو هغوۍ له بیلابیلو سیاسي آدرسونو په دې غونډه کې غړیتوب ترلاسه کړی دی او د هغوۍ د بحث لومړي توب به خپلې سیاسي غوښتنې وي. له دې امله که چیرې د پلاوي په ترکیب بیا کتنه ونه شي، نو د ښځو نورې ډلې به ځینې ارزښتونه له لاسه ورکړي. »  لکه څنګه چې په پیل کې ورته اشاره وشوله، د مرکچي پلاوي په جوړښت کې د نارینه او ښځینه استازو په شمیر کې نابرابري هم یوه له هغه مواردو ده چې د ځینې کارپوهانو لخوا پرې نیوکه شوې، میرمن ثاقب په دې اړه وايي، « له دې امله چې جګړه او سوله معمولان نارینه چلند بلل کیږي، ښځې تل په داشان بحثونو کې څنډې ته پاتې کیږي، په حقیقت کې ښځې کولی شي په دې برخه کې مثبته اغیزه ولري. لکه څنګه چې ښځې د هیواد د وګړو نیمايي برخه جوړوي او د جګړو ډیر زیانونه ېې زغملي دي، کولی شي د دواړو لوریو ترمینځ په اعتماد جوړولو کې مرسته وکړي او که له پامه وغورځول…

په ځوانۍ کې او کارکولو ته د لیوالتیا په اوج کې، ځان د قهرجنې ټولنې په مینځ کې پیداکړ، په لیرې پراته کلي کې چې د دولت د وسله والو مخالفانو تر کنترول لاندی دی اوسیږي. په داسې ځای کې چې ګاونډیان او وطنوال ېې د نجونو کارکول عیب بولي او د داسې  نجونو، د ښکار لپاره لکه ظالم ښکاریان په کمین کې ناست وي، خو کله چې هغوۍ ګواښونه یادوي، پوزخند کوي، او دا هغه زړورتیا ده چې بریاوو ېې ورته ورپه نصیب کړې ده. هغه وايي چې د سیمې خلکو په لاس د وژل کیدو ګواښ، نه یواځې مخه ډب نکړه بلکې په ګړندۍ توګه د ګامونو د پورته کیدو لامل هم شول.  د وحیدې کورنۍ هم د هغې له کارکولو سره مخالفه وه؛ «مور مې وویل چې ته د یوې سیاسي او نظامي کورنۍ نجلې ېې او ستا کار کول په دې کلي کې زموږ د ژوند د پای په معنی دی. » په پایله کې د وحیدې په ټينګار او د نیکه په مینځګړيتوب سره، د وحیدې کورنۍ ومنله چې وحیدې سره د مرستې په هدف په غوربند کې پلرنی کور پریږدي او کابل ته ګډه وکړي څو وحیده خپلو هیو او موخو ته ورسیږي. د وحیدې کورنۍ چې کله کابل ته راځي د وطنوالو ویره لاهم ورسره وي، خو که څه هم چې وحیده کم عمره وه او د کار کولو په سن کې نه وه، خو له ویرې سره مل هوډ کوي او په رسنیو کې د کارکولو په موخه یو لنډمهاله روزنیز کورس کې ګډون کوي. «د کم عمر لرول له امله، د کورس یو تن مسوول په ټوکه راته وویل: راغلې ېې چې د ماشومانو د خپرونې چلولو لپاره وروزل شې؟ ما په ویاړ سره وویل نه، زه غواړم خبریاله  شم. » له هغه وروسته په یوې راډیو کې ژوندۍ…

د کوچني اختر په ورځو کې درې ورځنی اوربند په افغانستان کې د جګړې د ښکیلو لوریو ترمینځ د باورجوړولو فرصت و؛ او موږ د دغه اوربند د غځولو غوښتونکي یو د ۱۳۹۹ کال د غبرګولي ۷ / د ۲۰۲۰ د مې ۲۷ طالبانو د ۱۳۹۹ کال دغبرګولي په دریمه د یوې اعلامې په خپرولو سره دکوچني اختر په دریو ورځو  کې اوربند اعلان کړ. د طالبانو د اعلامې له خپریدو وروسته، د هیواد ولسمشر اشرف غني، هم د دې اعلامې ستاینه وکړه او امنیتي ځواکونو ته ېې امر وکړ چې اوربند مراعات کړي او یواځې د طالبانو له لوري د احتمالي برید پرمهال دفاع وکړي. په همدې حال کې د ملي روغې جوړې د عالي شورا مشر، ډاکټر عبدالله عبدالله هم د طالبانو د دې اقدام د ستایلو ترڅنګ دا اوربند په هیواد کې د سولې د ټینګښت لپاره مثبت ګام وباله. د افغانستان خلک، په ځانګړي توګه توکمیز او مذهبي لږه‌کي چې زموږ د ټولنې زیان‌منونکې برخه جوړوي، د هیواد له بیلابیلو سیمو څخه د طالبانو او افغان حکومت دا اقدام وستایه او همدارازېې د دې بهیر د غځیدو غوښتنه وکړه.  د مدني ټولنې او بشري حقونوشبکه او د تاوتریخوالیو د له منځه وړو، او بشري حقونو موسسه؛ د اکثریت خلکو، په ځانګړي توګه د هیواد لږه‌کیو د غوښتنو په پام کې‌نیولو سره، اوربند د ښکېلو خواوو ترمنځ د باورفضا رامینځته کولو لپاره یو مثبت ګام بولي او په ځانګړي ډول له طالبانو غواړي چې د دولت او طالبانو ترمینځ د باور فضا پیاوړي کولو او همداراز د دولت او طالبانو ترمینځ د مخامخ خبرو د پیل لپاره غیر مشروط اوربند اعلان کړي.

د دولت او خلکو د استازو او طالبانو ترمینځ د دواړو خواو د شرایطو له پوره کیدو وروسته، د مستقیمو خبرو پیل، د افغانستان خلکو ته چې د کورنۍ جګړې په اوږدو کې یې شاوخوا نیمې پیړۍ قرباني ورکړې ده او د افغانانو یواځینې مهمه هیله ده د خوشحالۍ خبر دی.دا څرګنده ده چې د افغانستان وګړي د سولې یوې هر اړخیز او تلپاتې لارې ته سترګې په لار دي، چې په هغې کې د جګړې ټولې خواوې او د جګړې قربانیان ونډه ولري ترڅو د نن او راتلونکي نسلونه د دې سولې تر سیوري لاندې، ریښتیني سوکالي ومومي. د دې موضوع په پام کې نیولو سره، د مدني ټولنې او بشري حقونو شبکه، د مدني ټولنو، بشري حقونو ، رسنیو او د میرمنو بنسټونو څخه د جوړ شوي چتر بنسټ په توګه، د سولې خبرو په اړوند یوشمیر موارد وړاندیز کوي او باور لري که چیرې دا ټکي د سولې په خبرو کې په پام کې ونیول شي، د سولې بهیر به د لامنلو وړ پایلې ولري، له دې پرته نه یوازې داچې د سولې خبرې به جامع او دوامداره سولې لامل نه شي، بلکه دا به د بلې جګړې لامل هم شي.د شبکې لخوا وړاندیز شوي موارد، په لاندې ډول دي؛1. عدالت:• په افغانستان کې یوه تر ټولو ستره ستونزه، د عدالت نشتوالی دی. زموږ ټول وګړي د عدالت تږي دي او هیله ېې په هیواد کې د یوالي رامینځته کیدل دي. عدالت (په ځانګړې توګه ټولنیز عدالت) د سولې د هراړخیز او تلپاتې بهیر مهم رکن دی. سوله له عدالت پرته او عدالت له سولې پرته پایښت نشي لرلی. موږ له مرکچیانو غواړو که چیرې اوسني نظام کې بدلون رامینځته کوي، د نظام د بدلون موخه او اصل باید د ټولنیز، سیاسي، اقتصادي او فرهنګي عدالت ټینګښت وي.• په تیرې۴۰ کلنې جګړه کې، میلیونونه تنه…