Author: Sayed Hussain Hussainy

" ژوره کتنه " د بشری حقونو په اړه دارزښتی فرهنګونو په تړاو دڅیړنیزو بحثونو دپروګرامونو له لړڅخه ۱۸٫۰۵٫۲۰۱۱ څلیرویشتمه خپرونه: هغه څه چې باید ترسره شی؛ څیړونکی ملک ستیز: د نړیوالو چارو شنونکی د خپرونی مجری: حشمت الله رادفر   د ژورې کتنې څلیرویشتمه او وروستۍ خپرونه په ټولو خپرونوکې د مطرح شویو موضوع ګانو څیړنې ته ځانګړی شوې ده. ددې خپرونې ځانګړی میلمه ښاغلی ملک ستیز د ټولو هغو موضوع ګانو چې په دغو خپرونو کې تربحث لاندې نیول شوی په مثبت ارزولو، په افغانستان کې د بشردوستانه حقونو رعایت کولو په موخه رسنیو، مدنی ټولنې، دولت، په جګړی کې ښکیلو ډلو(دافغانستان امنیتی ځواکونه او نړیوال ځواکونه) او همداراز، نړیوالې ټولنې ته ځانګړی وړاندیزونه مطرح کړل. دې ته په پام سره چې د ژورې کتنې په ټولو بحثونو کې په افغانستان کې د بشری حقونو او بشردوستانه نړیوالو حقونو په اړه خبرې شوې دی، همداراز هڅه شوې ترڅود ملکی وګړو د ځان د مصونیت او په جګړې کې د قوانینو په اړه بحثونه خپاره کړی دی او ددغو بحثونوپه پایله کې دا موضوع ګانې جنګی قوانینو راعایت په افغانستان کې د رسنیو او مدنی ټولنې ترمنځ په یوستر بحث بدل شوی دی. په دې خپرونه کې ښاغلی ستیز ددغو ټولو خپرونو د اصلی پیغام، د ترسره کولو وړ کارونو اوپه افغانستان کې سولې پالنې د لارو چارو اوارول، په داسې توګه چې نړیوال بشردوستانه حقونه پکې مراعات شی ځواب ورکړ.

" ژوره کتنه " د بشری حقونو په اړه دارزښتی فرهنګونو په تړاو دڅیړنیزو بحثونو دپروګرامونو له لړڅخه ۱۰٫۰۱٫۲۰۱۱ دری ویشتمه خپرونه: "د ملګرو ملتونو سازمان د ترهګروتور لیست لنډ کړ" څیړونکی ملک ستیز: د نړیوالو چارو شنونکی د خپرونی مجری: حشمت الله رادفر   څه موده وړاندې دملګرو ملتونو سازمان اعلان وکړ چې د ترهګرو تورلیست ېې لنډ کړ. دا پریکړه دامریکامتحده ایالاتونو، بریټانیا او افغانستان حکومتونو له هڅو وروسته وشوه. په هغه پیغام کې چې په دې اړه خپور شو راغلی چې د ملګرو ملتونو سازمان دا پریکړه د امنیت، سولې او مناسبې فضا رامنځته کیدو په موخه کړی ده. د ملګرو ملتونو سازمان د خپل منشور له مخې، یو نړیواله ټولنه ده چې انسانی ارزښتونو ته د احترام پربنسټ او بشری او بشر دوستانه حقونو ته په پام سره رامنځته شوی. له همدې مخې د دې ادارې ټولو ارګانونو بشری او بشر دوستانه حقونو ارزښتونه د خپلو ادارو د اوږمهالو ستراتیژیو په توګه جوړ کړی. د ملګرو ملتونو سازمان د اقتصادی، ټولنیزې او فرهنګی شورا په اجرایوی لایحه کې چې د دې سازمان یو له ترټولو مهمه ټولنه ده راغلی چې د ملګروملتونو سازمان هیڅ پروګرام نشی کولی چې بشری او بشر دوستانه حقونوته له احترام پرته رامنځته شی. له همدې امله دې سازمان د ملګروملتونو سازمان د بشری حقونو شورای او په سلګونو نورې دایمی او غیر دایمی کمیټې جوړی کړې ترڅو پربشری او بشردوستانه حقونو څارنه وکړی. خو د ملګرو ملتونو سازمان لخوا له تورلیست څخه د ځینو کسانو نومونو لیرې کول چې د نړیوالو حقونو او اړیکو په بندیزونو کې شامل وو، د یوشمیر حقوق پوهانو او سیاستوالو له سخت غبرګون سره مخ شول. لویدیځو رسنیو هم دا پریکړه « ډیره سیاسی » بللې ده.ډیلی تیلګراف ورځپاڼې د یو بریټانیایی حقوق پوه له قوله لیکلی: « که څه هم چې دا پریکړه…

۲۴٫۰۹٫۲۰۱۲   هر کال د سپتامبر۲۱ یا نی د سولې نړیواله ورځ په ټوله نړۍ کې لمانځل کیږی. افغانستان چې په نړۍ کې د ترټولو اوږدی جګړۍ او ناخوالو شاهد پاتی شوی له هر څه نه مخکې سولې او ټیکاوته اړتیا لری. دغلته د تېرو څه د پاسه ۳۰ کلنو جنګ جګړو په لمبو کې په میلیونونو افغانان مړه، ټپیان، معلول، معیوب او له راز رازستونزو اونا خوالو سره مخ شول. له بده مرغه لاهم افغان ولس د جنګ جګړو قربانیان او د نړۍ دنورو ولسونو په پرتله زیات سولې او امنیت ته اړتیا لری. هره ورځ د هیواد په بېلابېلو سېمو کې د جنګ جګړو په سبب، د ښځو او ماشومانو په ګډون بې دفاع افغانان خپل ژوند له لاسه ورکوی، اولا هم دغلته د سولې او ټیکاو د ټینګښت په موخه دپام وړ فعالیتونه نه ترسترګو کیږی. دا چې په هیواد کې د روانۍ جګړۍ لاملونه کوم دی؟ ولې افغانان دجنګ جګړو او تاوتریخوالو پر ځای سولې اوملی پخلاینی ته غاړه نږدی؟ افغان دولت، نړیوالو ټولنو اود دولت وسله والو مخالفینو ته څه پکاردی ترڅو؛ په هیواد کې سوله اوټیکاوټینګ او نورنو افغان ولس له یاد ناورین څخه وژغورل شی؟ افغان ولس څنګه کولی شی چې په دې برخه کې وس چاروکړی؟ دبشری حقونوپه اړه د غږ برخه دا اوونۍ د همدی موضوع ارزونې ته بېله شوی ده. د بحث درانه میلمانه دی: ۱- له بحران څخه د نجات جبهې غړې میاګل وثیق. ۲- دسولې د۱۰ورځنې کمپاین د کمیټی غړی محمد رحیم جامی.

۱۰٫۰۹٫۲۰۱۲   بیا هم دهیواد په بېلابېلو سېمو کې د ښځو او ماشومانو په ګډون ملکی وګړوته مرګ ژوبله واوښته. په دې وروستیو کې په شمالی ولایت کندز کې یوه ځایی قوماندان چې ویل کیږی د سیمه ییزو پولیسو په لیکوکې هم دنده ترسره کوی، تر هغه وروسته چې د ده دوه پلویان د ناپیژانده کسانو له لوری ووژل شول د پیښی ځای ته پر څیرمه کلی یرغل اوکابو ۲۰ ملکیان یې له خپلو کورونونه ترایستلو وروسته ښکاره په نغاره مړه اوټپیان کړل. په یاده پیښه کې کابو۱۳ ملکیان ووژل شول او یو شمېر نورټپیان شول. د هیواد په ختیځ ولایت ننګرهار کې بیا د یوه ځانمرګه برید په سبب، کابو ۸۰ ملکیانو ته مرګ ژوبله واوښته. یاده پیښه د دغه ولایت په دُربابا ولسوالۍ کې د جنازې په مراسمو کې رامنځ ته شوه. داپه داسی حال کې ده چې هره ورځ په هیواد کې دخپل سرو وسله والو، د دولت د وسله والو مخالفینو او دولت پلوه ځواکونو په بریدونوکې عام وګړی خپل سر او مال له لاسه ورکوی. د بشری حقونو په اړه د غږ برخه دا اوونۍ د همدی موضوع په اړه خبرو اتروته بېله شوی ده. د بحث درانه میلمانه دی: ۱- د ولسی جرګې غړې آغلې شینکی ذهین کړوخیل. ۲- د افغانستان د بشری حقونو په خپلواک کمیسیون کې د انتقالی عدالت مسوول رحیم الله رامح. ۳- د کورنیو چارووزارت مرستیال ویاند محمد نجیب دانش.

له دوه زره لسم کال راهیسې په افغانستان کې د بشری حقونو د ټولنو ملاتړو بنسټونو پریکړه وکړه، تر څو په افغانستان کې د مدنی ټولنود ملاتړ لپاره یو صندوق جوړکړی چې له مخې وشی کولای د مدنی ټولنې د ظرفیت د لوړلو په برخه کې لازم ملاتړ وکړی او په دې برخه کې کارنده پروګرامونه همغږی کړی. دا ملاتړی دولتونه عبارت دی له بریټانیا، سویډن، ناروې، دنمارک او سویس. د دغو دولتونو مهم هدف، د افغانستان له مدنی ټولنې د ملاتړ په برخه کې د نړیوالې ټولنې د مرستو همغږی کول دی. له همدې امله ده چې توانمندۍ له دوه زره لسم میلادی کال راهیسې له مدنی ټولنو سره مشورتی غونډې جوړې کړې. د دغو خبرو او بحثونو پایله د «توان‌مند ۍ» په نوم د مدنی ټولنود همغږۍ د ملاتړی مرکز جوړیدل دی. توانمندۍ په ۲۰۱۲ کال کې خپل فعالیت پیل کړ. دغې ادارې په دریو پړاونو کې خپل فعالیت همغږی کړی دی. د توانمندۍ د فعالیتونو،لومړی برخه تشکیلاتی پروګرام جوړوی. په دې پړاو کې د توان مندۍ، اداری او مدیریتی تګلارې او موازین رامنځته شول. دوهم پړاو، لومړنی ملاتړ دی چې په دغه پړاو کې د مدنی ټولنو یوه برخه له ترلاسه شویو لارښونو څخه په ګټې اخیستو د توانمندۍ له اقتصادی او تخصصی ملاتړ څخه برخمن کیږی. د توانمندۍ د پروګرامونو دریم پړاو په بیلابیلو برخو کې د توانمندۍ، د اصلی پارتنرانو ټاکل دی. بشری حقونه په افغانستان کې د توانمندۍ له پروګرامونو څخه اصلی پروګرام بلل کیږی. د اصلی پارتنرانو د ټاکلو لپاره دغه بنسټ د بیلابیلو ادارو مدیریتی او څارنیزې پروګرامونه وه ارزول. د توانمندۍ څارنیزو ډلو هغو ادارو ته چې له توانمندۍ سره ېې د ستراتیژیک مشارکت غوښتنه کړې وه، دغو ادارو ته ورغلی او د هغو ادارو جوړښتونه، مدیریتی، اداری او اجرایی برخې وه ارزولې. له بلې خوا توانمندۍ د دغو…