Author: Sayed Hussain Hussainy

په افغانستان کې د کرونا ویروس د خپریدو له پیله د نورو هیوادونو په شان د کرونا ویروس د خپریدو او د مثبتو پیښو ډیریدو په اړه اندیښنې موجودې وې. یو عامل چې د کرونا ویروس د خپریدو په اړه د اندیښنه ډیره کړې د ایران په څیر هیوادونو سره د ګډې پولې لرل دي چې پکې د کرونا ویروس مثبتې پیښې او له دې امله تلفات په لوړه کچه کې دي. بله موضوع د کرونا واکسین د جانبي عوارضو په اړه د شایعاتو خپریدل دي چې په ډیرو ولایتونو کې خلکو د کرونا واکسین د اخیستو څخه ډډه کړې ده.دا اندیښنه په داسې حال کې مطرح کیږي چې په هرات ولایت کې د مدني ټولنې او بشري حقونو شبکې همغږي کونکي د راپور په بنسټ چې د هرات ولایت د عامې روغتیا د سرویلانس د برخې مسوول ډاکټر احمد امیرنژاد له قوله ویلي چې هره ورځ له دوه تر درې زرو افغان کډوال له ایرانه افغانستان ته راستنیږي.څرنګه چې په پیل کې هم ورته اشاره وشوه چې بله موضوع چې په هیواد کې د کرونا ویروس د پیښو د ډیریدو په اړه اندیښنې زیاتې کړي دي د کرونا واکسین په اړه ناوړه شایعات دي چې د هغې ترڅنګ د واکسین په اړه د خکو کم معلومات د دې لامل کیږي چې ډیر شمیر کسان د واکسین له اخیستو ډډه وکړي. په یوشمیر ولایتونو کې د مدني ټولنې او بشري حقونو شبکې د همغږو کونکو راپورونه د کرونا واکسین د عملي کیدو د څرنګوالي ښودنه کوي.بامیاند دې ولایت په سیغان او کهمرد ولسوالیو کې یوشمیر کسان د واکسین ترلاسه کولو ته ندي حاضر شوي او د هغې لامل ېې روژه  لرل بللې دي. په یوشمیر مواردو کې ځینو شوراګانو له هغې ډلې د سوماره پراختیايي شورا واکسیناتورانو ته د واکسین د تطبیق اجازه نده ورکړې او ادعا ېې…

 خلکو سره د دولت د مرستو د پروګرام له پیله، دا پروګرامونه له ډیرو ستونزو له هغې ډلې امنیتي ګواښونو، د روڼتیا نشتوالي او د بودیجې په ځنډ رسیدو سره مخامخ وو، خو د کرونا د واکسین د پلي کیدو په برخه کې هغه څه چې د کرونا واکسین د پلي کیدو په وړاندې متفاوت خنډ بلل کیږي دې واکسین په اړه د یوشمیر هیوادوالو منفي لیدلوری دی چې د دغه واکسین د نه عملي کیدو لامل شوی دی. په هرات ولایت کې د واکسین د تطبیق مرکز مسوولانو د مدني ټولنې او بشري حقونو د شبکې له همغږي کونکي سره په مرکه کې ویلي چې یوشمیر هیوادوال اوس هم د ټیټانوس او پولیو واکسینونو له عملي کیدو سره مخالفت کوي او تر اوسه د دغو واکسینونو د عملي کیدو په وړاندې قانوني خنډونه لیرې شوي ندي چې دا وضعیت د کرونا واکسین په عملي کیدو هم اغیزه کړې ده. دغو مسوولانو له مدني ټولنې غوښتي دي چې خلکو ته د اړینو واکسینونو له هغې ډلې د کرونا واکسین د ترلاسه کولو په اړه د پوهاوي په برخه کې مرسته وکړي.د مدني ټولنې او بشري حقونو شبکې همغږي کونکو په یوشمیر ولایتونو له هغې ډلې په هرات ولایت کې د کرونا واکسین د عملي کیدو په بهیر د څارنې پرمهال یوشمیر ستونزې په ګوته کړي چې په لاندې ډول دي: هراتد ۲۸ زره او ۸۸۰ ډوز واکسین څخه چې هرات ولایت ته ځانګړی شوی وو، ۸۰ زره ډوزه نظامیانو او پاتې روغتیايي کارکونکو، ښونکو او خبریالانو ته ځانګړی شوی وو. دا په داسې حال کې ده چې د دغه ولایت د مسوولانو په وینا یاد شمیر ځانګړی شوی واکسین د هرات ولایت ټولو وګړو ته کفایت نکوي او تر دې ډیر شمیر واکسین ته اړتیا شته. همداراز د دې ولایت مسوولان زیاتوي چې خلک د کرونا واکسین په اړه…

د روان کال د کب میاشتې په لومړیو کې د هند هیواد لخوا د مرسته شویو واکسینونو د عملي کیدو د بهیر له پیله وروسته، بیلابیلې ډلې لکه امنیتي او روغتیايي کارکونکي، خبریالان او ښونکي په مختلفو ولایتونو کې دې بهیر کې شامل شول. خو دا بهیر په ځینو ولایتونو کې له ستونزو سره مل وو چې اندیښنې هم راپارولي دي.  په یوه ولایت کې یواځې اووه ښونکو ته د کرونا واکسین لګول شوی دی او پاتې ښونکي، مدیران او د ښونځیو کارکونکي د ناوړه تبلیغاتو له امله د کرونا واکسین اخیستو ته حاضر شوي ندي. د ملي دستارخوان د عملي کیدو پروګرام هم په ځینو ولایتونو کې له ستونزو سره مخامخ وو او خلکو د دغو مرستو له ویشه رضایت نه درلود. طالبانو په یوشمیر ولایتونو لکه پکتیا او تخار کې اجازه ورنکړه چې دا مرستې اړمنو ته ورسیږي. په ځینو نورو ولایتونو کې زورواکي د دغو مرستو د ځنډیدو لامل شوي او له خپل زوره په ګټې اخیستو ېې مرستې ترلاسه کړي دي. د واکسین د عملي کیدو بهیر د مدني ټولنې او بشري حقونو شبکې همغږي کونکو له مختلفو ولایتونو په راپور کې لیکلي چې د واکسین د لګول کیدو بهیر پیل شوی او د دغه بهیر په ښه توګه عملي کیدو په موخه د روغتیايي مسوولانو د یولړ اقداماتو خبر ورکوي چې له هغې ډلې به څو مثالونه هم ذکر کړو. پکتیا له پکتیا ولایته راپورونه وايي چې له هنده وارد شوي واکسین څخه ۱۲ زره او ۳۷۰ ډوزه ېې دغه ولایت ته ترسیدلی دی. ټاکل شوې په لومړي سر کې دا واکسین روغتیايي کارکونکو او وروسته امنیتي ځواکونو ته ولګول شي. د یاد ولایت د روغتیايي مسوولانو په وینا د ورځې په منځنۍ توګه تر دوه سوه روغتیايي کارکونکي واکسین کیږي. لغمان پنځه زره او ۳۰۰ سوه ډوزه واکسین لغمان ولایت ته ځانګړی…

په تیرو دوه اونیو کې د ملي دستارخوان پروګرام او کرونا واکسین عملي کیدو ته لنډه کتنهد ملي دستارخوان اړوند پروګام د مرستو د ویش بهیر له پیله د څو میاشتو په تیریدو تر اوسه هم په ځینو ولایتونو او سیمو کې د دې پروګرام روڼتیا د تایید وړ نده او د هیواد په مختلفو سیمو کې یوشمیر خلک د دغه بهیر د روڼتیا په اړه شکایت لري. د مدني ټولنې او بشري حقونو شبکې په مختلفو ولایتونو کې پر دې پروګرام د څارنې پرمهال ځینې موارد پیدا کړي دي چې د دې بهیر روڼتیا او عادلانه والی تر پوښتنې لاندې راولي؛ لکه داړمنو کورنیو پرځای د شورا د رییس خپلوانو ته مرستو ویش او په بامیانو ولایت کې د مرستو د بستو نا تکمیل والی.په بامیانو ولایت کې د مدني ټولنې او بشري حقونو شبکې همغږی کونکی وايي چې تر اوسه د ورس ولسوالۍ په ۷۸ شوراګانو کې ۲۴ زره او ۳۷۰ تنو ته مرسته شوي توکي ویشل شوي دي او دا بهیر دوام لري. هغه زیاتوي «د څو شوراګانو غړي له هغې ډلې د «قول جوی چجین»، «سفید اوبه چجین»، «قوم بیل‌داد»،  «تگاب غار» وڅو نورې شوراګانې د موادو د ویش په اړه شکایتونه لري.» دخلکو د ویناو پر بنسټ د سفید اوبه په شورا کې د شورا رییس چې دوه کورنۍ دي شپږ کارتونه ېې ترلاسه کړي دي، دا په داسې حال کې ده چې پنځه بې وزله کورنۍ په نوملړ کې ندي راوستل شوي. اخوا د قول جوی چجین په شورا کې د پنځو مرسته شویو موادو له ډلې چې وړه، غوړي، وریجې، لوبیا او صابون دي، دوه قلمه ېې(صابون او لوبیا)  هیڅ ویشل شوي ندي. دا راپور وايي د قوم بیل داد په شورا کې چې له اتیا کورنیو جوړه شوې ده، تر ډیره خوراکي توکي د شورا د رییس خپلوانو ته ویشل…

د ولسي مرستو د بهیر له هغې ډلې د ملي دستارخوان په چوکاټ کې د مرستو بهیر له ډیرو هسکو او ټیټو سره مخامخ دی.  د مرستو له بودیجې د مختلفو کسانو له هغې ډلې په مرکز او ولایتونو کې د دولتي چارواکو لخوا ناوړه ګټه اخیستل، د مرستو په شرایطو نه برابرو کسانو ته مرسته ورکول، د طالبانو له لوري د تسهیل کونکو ګواښل او همداراز د دې ډلې لخوا د مرستو د بستو تښتول له هغو مواردو دي چې تر اوسه د مرستو د ویش په برخه کې راپور ورکول شوی دی. سربیره پر دې د روغتیايي خدمتونو د وړاندې کولو په یو وروستي مورد کې کابو درې اونې وړاندې د غور په ولایت کې د کویدـ۱۹ روغتون د اور په لمبو کې وسوځیده چې لامل ېې د ګازو د ډبې چاودنه بلل شوی دی. د مدني ټولنې او بشري حقونو شبکه چې د کرونا د وبا پرمهال د دولت د روغتیايي خدمتونو د څارونکي بنسټ په توګه فعالیت کوي دې بنسټ ته د رسیدلو راپورونو په بنسټ په دې اورلګیدنه کې د دغه روغتون زیرمتونونه او اداري برخې په بشپړه توګه سوځیدلي دي خو د آزمایښت خونو او ناروغانو برخې ته هیڅ زیان ندی رسیدلی. ویل کیږي چې په دې روغتون کې د اور د پراختیا د مخنیوي امکانات هم موجود نه وو. له دې  پیښې لنده موده وروسته د افغانستان د اسلامي جمهوریت څیړونکي ادارې په څو ولایتونو کې د کرونا له مرستو د ناوړه ګټې اخیستو خبر ورکړ. هشت صبح ورځپاڼې د دغې ادارې د مشرې غزال حارس له قوله راپور ورکړی چې د کرونا بودیجه په ولایتونو کې د پراخ فساد او تالاکیدو سره مخامخ شوې ده او روغتیايي تجهیزات او نور د اړتیا وړ توکي د بازار له نرخه سلګونه میلیونه ډالره لوړ پیرل شوي دي. دې ادارې  له شپاړسو ولایتونو…

په هیواد کې اړمنو ته د «ملي دستارخوان» د پروګرام د لومړي پړاو مرستو له ویش سره هم مهاله، د مدني ټولنې او بشري حقونو شبکې په افغانستان کې د مدني ټولنو د چتر بنسټ په توګه، د دغه پروګرام په عملي کیدو د څارنې په موخه  یو پروګرام طرحه کړی دی. د دغې طرحې له مخې د مرستو د ویش د بهیر روڼتیا، د کابل په ګډون په شپاړسو ولایتونو کې مرستو ته د خلکو د لاسرسي څرنګوالی څارل کیږي. د مدني ټولنې او بشري حقونو د شبکې د همغږي کونکو د راپورونو په بنسټ په دغو ۱۶ ولایتونو کې دیرشمیر کورنیو ته مرستې ندي ورسیدلي.  دا په داسې حال کې ده چې د ملي دستارخوان د مرستو د ویش او د دغه پروګرام له پیل سره هم مهاله، د [ ۸ صبح ورځپاڼې] د مسوولانو له قوله خبر ورکړی وو چې ټاکل شوې وه دا مرستې د پروګرام له پیله درې میاشتې وروسته په ټول هیواد کې اړمنو کورنیو ته ورسول شي. د دغه راپور له مخکې د دې طرحې په عملي کیدو کې د ځنډ لامل، امنیتي ستونزې، د یوشمیر ولایتونو لیرې والی او د اړمنو کسانو د نوملړ نه بشپړیدل بلل شوي  دي. د مدني ټولنې او بشري حقونو شبکې همغږي کونکي هڅه کوي چې د رسمي او غیر رسمي لارو څخه د ملي دستارخوان د مرستو د ویش په اړه اطلاعات ترلاسه کړي، د دې بهیر د روڼتیا څخه ډاډ ترلاسه کړي او په دې بهیر کې د هر ډول فساد او سرغړونې په صورت کې د پیښې راپور ورکړي. تراوسه په مختلفو ولایتونو کې اړمنو کورنیو ته د مرستو په رسولو کې د روڼتیا د نشتوالي بیلابیل راپورونه راستول شوي چې په لاندې ډول دي: د لوګر ولایت: د طالبانو لخوا د ملي دستارخوان د پروګرام د مرستو د یوه موټر تښتول…

په هیواد کې اړمنو ته د ملي دستارخوان د پروګرام د لومړي پړاو مرستو له ویش سره هم مهاله، د مدني ټولنې او بشري حقونو شبکې په افغانستان کې د مدني ټولنو د چتر بنسټ په توګه، د دغه پروګرام په عملي کیدو د څارنې په موخه  یو پروګرام طرحه کړی دی. د دغې طرحې له مخې د مرستو د ویش د بهیر روڼتیا، د کابل په ګډون په شپاړسو ولایتونو کې مرستو ته د خلکو د لاسرسي څرنګوالی څارل کیږي. د مدني ټولنې او بشري حقونو د شبکې د همغږي کونکو د راپورونو په بنسټ په دغو ۱۶ ولایتونو کې دیرشمیر کورنیو ته مرستې ندي ورسیدلي. دا په داسې حال کې ده چې د ملي دستارخوان د مرستو د ویش او د دغه پروګرام له پیل سره هم مهاله، د [ ۸ صبح ورځپاڼې] د مسوولانو له قوله خبر ورکړی وو چې ټاکل شوې وه دا مرستې د پروګرام له پیله درې میاشتې وروسته په ټول هیواد کې اړمنو کورنیو ته ورسول شي. د دغه راپور له مخکې د دې طرحې په عملي کیدو کې د ځنډ لامل، امنیتي ستونزې، د یوشمیر ولایتونو لیرې والی او د اړمنو کسانو د نوملړ نه بشپړیدل بلل شوي  دي.د مدني ټولنې او بشري حقونو شبکې همغږي کونکي هڅه کوي چې د رسمي او غیر رسمي لارو څخه د ملي دستارخوان د مرستو د ویش په اړه اطلاعات ترلاسه کړي، د دې بهیر د روڼتیا څخه ډاډ ترلاسه کړي او په دې بهیر کې د هر ډول فساد او سرغړونې په صورت کې د پیښې راپور ورکړي. تراوسه په مختلفو ولایتونو کې اړمنو کورنیو ته د مرستو په رسولو کې د روڼتیا د نشتوالي بیلابیل راپورونه راستول شوي چې په لاندې ډول دي: د لوګر ولایت:د طالبانو لخوا د ملي دستارخوان د پروګرام د مرستو د یوه موټر تښتول کیدل؛د ګذر د…

په بیلابیلو ولایتونو کې د مرستو د ویش په اړه د مدني ټولنې او بشري حقونو شبکې د راپورونو په دوام، د دې بنسټ همغږي کونکو د امنیتي ستونزو دوام د مرستو د ویش په وړاندې د ستونزې په توګه یادوي. په تیرو دوه اونیو کې د مدني ټولنې او بشري حقونو د شبکې همغږي کونکو راستولي دي، که څه هم چې په بیلابیلو ولایتونو کې د مرستو ویش  دوام لري خو د امنیتي ګواښونو له امله د څو ولایتونو په یوشمیر برخو کې د مرستو بهیر درول شوی دی.په کاپیسا ولایت کې د مدني ټولنې او بشري حقونو شبکې همغږی کونکی وايي چې د نجراب په ولسوالۍ کې د طالبانو لخوا د امنیتي ګواښونو له امله د مرستو ویش بند شوی دی. همداراز د هغه په وینا د اله سای ولسوالۍ د امنیت د نشتون له امله  د ملي دستارخوان پروګرام تر پوښښ لاندې نده راغلی. اخوا یوشمیر راپورونه وايي چې مسوولان په یوشمیر کلیو کې اړمنو او شتمنو ته په یوشان مرستو په ویشلو ټینګار لري او وايي چې دا مرستې باید اړمنو او شتمنو ته د ملي مرستو په توګه وویشل شي. دا په داسې حال کې ده چې په کاپیسا ولایت کې د کوید ۱۹ روغتون د وضعیت په اړه راپور د قناعت وړ دی. اخوا د لوګر ولایت څخه د ترلاسه شویو اطلاعاتو له مخې په دې ولایت کې د امنیتي ستونزو شتون د دې لامل شوی دی چې د دغه ولایت په ډیرو سیمو کې د مرستو ویش بهیر ځنډیدلی پاتی شی. د مسوولانو په وینا هغه سیمې چې د مرستو و یش پکې روان دی د خوشي ولسوالۍ مرکزچې د کلیو او پراختیا ریاست تر نظرلاندې دی، د برکي برک، محمد آغې،ازره، خروار او څرخ ولسوالۍ د یوې غیر دولتي مسووې تر نظر لاندې دي. په لوګر ولایت کې د مدني ټولنې…